Jakkolwiek niestosownie może to zabrzmieć, miejsce pochówku dużo mówi o zmarłym - przede wszystkim o jego związkach z daną miejscowością, regionem, środowiskiem (np. w przypadku dowódców spoczywających u boku swoich podkomendnych), często również o powszechnym uznaniu dla jego zasług, przejawiającym się w znalezieniu dla jego szczątków miejsca w świątynnej krypcie lub cmentarnej Alei Zasłużonych. Ciekawych przemyśleń w tym zakresie może dostarczyć lektura poniższego zestawienia - listy miejsc, w których pochowano Polaków (i jednego obywatela Niemiec narodowości ukraińskiej, którym zmarł w naszym kraju i spoczął na polskim cmentarzu) odznaczonych najwyższym polskim orderem po jego restytucji, która nastąpiła 23 grudnia 1992 r. Z poniższych danych wynika, że w zgodzie z dość powszechnym stereotypem w największym stopniu kryterium narodowego panteonu XX i XXI wieku spełniają Stare Powązki w Warszawie, gdzie spoczywa 12 osób z tej listy (plus 4 groby symboliczne) oraz Powązki Wojskowe w Warszawie (względnie Cmentarz Komunalny Powązki), na którym pochowano dalszych 10 (plus 7 grobów symbolicznych i tablic pamiątkowych). Niektóre z wymienionych poniżej osób zostały upamiętnione dwukrotnie, np. komendanci główni Armii Krajowej - poprzez grób symboliczny przywódców Polskiego Państwa Podziemnego w Alei Zasłużonych na Starych Powązkach (generał Rowecki również tabliczką na grobie rodzinnym na tym cmentarzu) oraz obok pomnika "Gloria Victis" na Powązkach Wojskowych.
Czy tendencja ta utrzyma się w najbliższych latach? Na Starych Powązkach praktycznie cała przestrzeń zdatna do wykorzystania została, jak mówią fachowcy, zagospodarowana i wydaje się, że będzie już tam trudno pochować kogoś, kogo rodzina nie spoczęła tam wcześniej, chociaż trudno jest przewidzieć wykorzystanie sporej przestrzeni zajmowanej przez nagrobki zniszczone przez hitlerowskie bombardowania i upływ czasu. W styczniu 2011 r. podczas spaceru widziałem w okolicach kwatery 89 co najmniej kilka wytyczonych działek czekających na pochówek. Tamtejsze kolumbarium też ma swoje ograniczenia, chociaż jest dość obszerne i z tego, co widziałem podczas mojej ostatniej wizyty na tym cmentarzu, zapełnia się dość powoli. Być może istnieje możliwość jego dalszej rozbudowy wzdłuż muru od ulicy Spokojnej.
Na Powązkach Wojskowych w ostatnich miesiącach pojawiło się kilka nowych kwater (nie mam tutaj na myśli jedynie tej, w której pochowano ofiary katastrofy smoleńskiej), wciąż do końca wykorzystane nie są również dwa odcinki Alei Zasłużonych: tzw. profesorska i jeden z pasów kwatery G (okolice grobu Piotra Nurowskiego). Należy też pamiętać o Panteonie Wielkich Polaków w krypcie Świątyni Opatrzności Bożej, gdzie pochowano do tej pory m.in. Ryszarda Kaczorowskiego, księdza Jana Twardowskiego i najbardziej znanego kapelana Rodzin Katyńskich księdza Zdzisława Peszkowskiego.
Wprawdzie tylko 6 spośród niżej wymienionych osób znalazło ostatnią przystań w Krakowie, i to w 5 różnych jego punktach, jednak śledząc kolejne medialne doniesienia o pochówkach na Powązkach trzeba pamiętać, że idea panteonu narodowego jest najmocniej związana właśnie z tym miastem. Kiedy plany rozbudowy Skałki zakończyły się fiaskiem, narodziła się idea poświęcenia na ten cel krypty w kościele jezuitów św. św. Piotra i Pawła. Głośno było o tym pomyśle w kontekście pogrzebu Janusza Kurtyki. W trakcie przygotowywania notatki znalazłem interesujący tekst na podobny temat.
http://lubczasopismo.salon24.pl/przekatna/post/249095,henryk-mikolaj-gorecki-nie-zyje-pochowajmy-go-w-panteonie-narod
Zwraca uwagę liczna reprezentacja cmentarza przy Zakładzie dla Niewidomych w Laskach, gdzie spoczęli również trzej kawalerowie Wielkiej Wstęgi Polonia Restituta: Marian Brandys, Aleksander Małachowski i ksiądz Jan Zieja oraz oraz kilku komandorów tego odznaczenia.
W dwóch wypadkach nie udało mi się znaleźć informacji o miejscu spoczynku kawalera. Byłbym niezmiernie wdzięczny za wszelkie wskazówki.
Odznaczeni zostali wymienieni w kolejności otrzymania orderu. W przyszłości tekst zostanie uzupełniony o listę miejsc pochówku Polaków odznaczonych Orderem Orła Białego w latach 1921-39 i uhonorowanych przez prezydenta RP na emigracji.
Polacy - kawalerowie Orderu Orła Białego 1992-2011, zmarli po 1990
odznaczeni przez Lecha Wałęsę:
bł. Jan Paweł II (Karol Wojtyła) (1920-2005) - Groty Watykańskie
Witold Lutosławski (1913-94) - Stare Powązki w Warszawie
gen. broni Stanisław Maczek (1892-1994) - cmentarz polskich żołnierzy w Bredzie
Adam Bień (1899-1998) - cmentarz parafialny w Niekrasowie (woj. świętokrzyskie)
Aleksander Gieysztor (1916-99) - Stare Powązki w Warszawie
Czesław Miłosz (1911-2004) - Krypta Zasłużonych na Skałce w Krakowie
Zofia Morawska (1904-2010) - cmentarz leśny w Laskach
Jan Nowak-Jeziorański (1914-2005) - Stare Powązki w Warszawie
Stanisław Stomma (1918-2005) - cmentarz leśny w Laskach
Jerzy Turowicz (1912-99) - cmentarz w Tyńcu (Kraków)
Stanisław Broniewski (1915-2000) - Powązki Wojskowe w Warszawie
Jan Karski (1914-2000) - cmentarz Góry Oliwnej w Waszyngtonie
Jan Tomasz Zamoyski (1912-2002) - krypta katedry zamojskiej
Barbara Skarga (1919-2009) - cmentarz ewangelicko-reformowany w Warszawie
Władysław Bartoszewski (1922-2015) - Powązki Wojskowe w Warszawie
Zbigniew Brzeziński (1928-2017) - Waszyngton (do 6 czerwca nie podano dokładnego miejsca)
Tadeusz Mazowiecki (1927-2013) - cmentarz leśny w Laskach
Elżbieta Zawacka (1909-2009) - cmentarz św. Jerzego w Toruniu
Tadeusz Żenczykowski (1907-97) - Londyn?
odznaczeni przez Aleksandra Kwaśniewskiego:
Marianna Zimińska-Sygietyńska (1901-97) - Powązki Wojskowe w Warszawie
Włodzimierz Reczek (1911-2004) - Cmentarz Rakowicki w Krakowie
gen. dywizji Franciszek Kamiński (1902-2000) - Powązki Wojskowe w Warszawie
Stanisław Lem (1921-2006) - Cmentarz Salwatorski w Krakowie
Stefan Swieżawski (1907-2004) - cmentarz leśny w Laskach
Leszek Kołakowski (1927-2009) - Powązki Wojskowe w Warszawie
Jacek Kuroń (1934-2004) - Powązki Wojskowe w Warszawie
Marek Edelman (1919?22?-2009) - Cmentarz Żydowski w Warszawie
Gustaw Herling-Grudziński (1919-2000) - cmentarz Foggio Reale w Neapolu
Andrzej Ciechanowiecki (1924-2015) - krypta kościoła w Krakowie-Mistrzejowicach
Zbigniew Herbert (1924-98) - Stare Powązki w Warszawie
ks. Józef Tischner (1931-2000) - cmentarz w Łopusznej (woj. małopolskie)
Bolesław Wierzbiański (1913-2003) - Powązki Wojskowe w Warszawie
Krzysztof Skubiszewski (1926-2010) - krypta zasłużonych w Świątyni Opatrzności Bożej w Warszawie
Bohdan Osadczuk (1920-2011; obywatel RFN) - cmentarz w Zakliczynie
Jan Kułakowski (1930-2011) - Stare Powązki w Warszawie
Bronisław Geremek (1932-2008) - Powązki Wojskowe w Warszawie
Irena Sendlerowa (1910-2008) - Stare Powązki w Warszawie
Wiesław Chrzanowski (1923-2012) - Stare Powązki w Warszawie
odznaczeni przez Lecha Kaczyńskiego:
Lech Kaczyński (1949-2010; Wielki Mistrz, kawaler z urzędu) - krypta na Wawelu w Krakowie
ks. abp Ignacy Tokarczuk (1918-2012) - krypta w archikatedrze przemyskiej
Anna Walentynowicz (1929-2010) - cmentarz Srebrzysko w Gdańsku
Jan Józef Lipski (1926-91) - Stare Powązki w Warszawie
ks. kard. Andrzej Maria Deskur (1924-2011) - sanktuarium w Łagiewnikach (Kraków)
ks. abp Kazimierz Majdański (1916-2007) - krypta kaplicy Instytutu Studiów nad Rodziną w Łomiankach
Gustaw Holoubek (1923-2008) - Stare Powązki w Warszawie
Zbigniew Religa (1938-2009) - Powązki Wojskowe w Warszawie
Andrzej Stelmachowski (1925-2009) - Stare Powązki w Warszawie
ks. kard. Józef Glemp (1929-2013) - krypta katedry warszawskiej
odznaczeni przez Bronisława Komorowskiego:
Henryk Mikołaj Górecki (1933-2010) - cmentarz przy ul. Sienkiewicza w Katowicach
Jan Ekier (1913-2014) - Stare Powązki w Warszawie
Stefan Stuligrosz (1920-2012) - Cmentarz Junikowski w Poznaniu
Gerard Labuda (1916-2010) - cmentarz parafialny w Luzinie (woj. pomorskie)
Wisława Szymborska (1923-2012) - Cmentarz Rakowicki w Krakowie
Andrzej Wajda (1926-2016) - Cmentarz Salwatorski w Krakowie
Zbigniew Radwański (1924-2012) - Cmentarz Górczyński w Poznaniu
Zbigniew Romaszewski (1940-2014) - Powązki Wojskowe w Warszawie
Jerzy Regulski (1924-2015) - Stare Powązki w Warszawie
Wojciech Kilar (1932-2013) - cmentarz przy ul. Sienkiewicza w Katowicach
Polacy - kawalerowie i damy Orderu Orła Białego 1992-2011, zmarli przed 1990
odznaczeni przez Lecha Wałęsę:
ks. kard. Stefan Wyszyński (1901-81) - krypta arcybiskupów katedry św. Jana w Warszawie
gen. broni Władysław Anders (1892-1970) - polski cmentarz na Monte Cassino
gen. dywizji Tadeusz Komorowski (1895-1966) - cmentarz Gunnersbury w Londynie; Powązki Wojskowe i Stare Powązki w Warszawie (groby symboliczne)
gen. brygady* Leopold Okulicki (1898-1946) - zmarł w więzieniu na Łubiance, prawdopodobnie zamordowany; groby symboliczne - Cmentarz Doński w Moskwie, Powązki Wojskowe i Stare Powązki w Warszawie
gen. dywizji Stefan Rowecki (1895-1944) - zamordowany w KL Sachsenhausen; groby symboliczne - Powązki Wojskowe i Stare Powązki w Warszawie
płk Jan Rzepecki (1899-1983) - Powązki Wojskowe w Warszawie
gen. broni Kazimierz Sosnkowski (1885-1969) - cmentarz Montmorency pod Paryżem, od 1992 podziemia archikatedry św. Jana Chrzciciela w Warszawie
gen. brygady Jan Skorobohaty - Jakubowski (1878-1955) - Powązki Wojskowe w Warszawie
Adolf Bniński (1884-1942) - zamordowany przez hitlerowców; grób symboliczny - cmentarz w Gułtowach (woj. wielkopolskie)
Cyryl Ratajski (1875-1942) - Stare Powązki w Warszawie, od 1963 Cmentarz Zasłużonych Wielkopolan na wzgórzu św. Wojciecha w Poznaniu
Jan Piekałkiewicz (1892-1943) - Stare Powązki w Warszawie
Jan Stanisław Jankowski (1882-1953) - zmarł (zamordowany?) we Włodzimierzu nad Klaźmą; groby symboliczne - Powązki Wojskowe i Stare Powązki w Warszawie
Stefan Korboński (1901-89) - cmentarz w Doylestown (USA)
odznaczeni przez Aleksandra Kwaśniewskiego:
Kajetan Dzierżykraj - Morawski (1892-1973) - cmentarz w Lailly-en-Val (Francja)
Eugeniusz Kwiatkowski (1888-1974) - Cmentarz Rakowicki w Krakowie
gen. brygady Tadeusz Pełczyński (1892-1985) - Londyn, od 1995 Powązki Wojskowe w Warszawie
Kazimierz Pużak (1883-1950) - Stare Powązki w Warszawie
Wojciech Korfanty (1873-1939) - cmentarz przy ul. Francuskiej w Katowicach
odznaczeni przez Lecha Kaczyńskiego:
gen. brygady August Emil Fieldorf (1895-1953) - Powązki Wojskowe w Warszawie (grób symboliczny)
rtm. Witold Pilecki (1901-48) - Powązki Wojskowe w Warszawie (grób symboliczny)
ppłk Łukasz Ciepliński (1913-51) - Powązki Wojskowe w Warszawie (grób symboliczny; wszyscy trzej straceni w więzieniu mokotowskim)
ks. Stanisław Brzóska (1823-65) - Sokołów Podlaski? (stracony przez władze carskie)
ppłk Wincenty Kwieciński (1916-84) - Stare Powązki w Warszawie
płk Franciszek Niepokólczycki (1900-74) - cmentarz w Brwinowie
ks. Jerzy Popiełuszko (1947-84) - grób obok kościoła św. Stanisława Kostki w Warszawie
Henryk Sławik (1894-1944) - zamordowany w KL Mauthausen; grób symboliczny na cmentarzu przy ul. Sienkiewicza w Katowicach
Stefan Starzyński (1893-1943) - zamordowany w ogrodach Sejmu; grób symboliczny - Stare Powązki w Warszawie
odznaczeni przez Bronisława Komorowskiego:
ks. Ignacy Skorupka (1893-1920) - Stare Powązki w Warszawie
*samozwańczy prezydent RP na emigracji Juliusz Nowina-Sokolnicki w 1981 r. awansował go do stopnia generała dywizji.
Nazwiska żyjących kawalerów i dam oraz daty nadania orderów ww. osobom można znaleźć na oficjalnej stronie Prezydenta RP oraz w odpowiednim artykule polskiej Wikipedii.
Zapraszam również do zapoznania się z moim pierwszym amatorskim projektem fotograficznym - galerią zdjęć miejsc pochówku kawalerów i dam Orderu Orła Białego mojego autorstwa. Będzie ona sukcesywnie uzupełniana, a najmniej udane zdjęcia - zastępowane innymi, o lepszej jakości. Informacje o wszelkich zmianach będą pojawiały się na facebookowym profilu bloga.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz