Jeżeli w jednej dzielnicy położony jest więcej niż jeden cmentarz, często są one mylone. Najbardziej znany przykład takiej sytuacji to warszawskie Powązki, ale pogubić można się też na Oksywiu - w dzielnicy Gdyni o korzeniach sięgających starożytności, a pod obecną nazwą - średniowiecza.
Powstanie dwóch znajdujących się w tej okolicy nekropolii dzieli co najmniej stu lat. W dostępnych mi książkach oraz stronach internetowych dotyczących historii Gdyni na razie nie udało mi się doszukać dokładnej daty pierwszych pochówków za najstarszym w mieście gotyckim kościołem św. Michała Archanioła. Doszło do nich na pewno nie później niż pod koniec XIX wieku. Świątynia ta sama w sobie jest warta uwagi, choćby z racji zdobiącego jej ściany z zewnątrz Panteonu Marynarki Wojennej - cyklu tablic poświęconych polskim okrętom, które zatonęły podczas II wojny światowej. Malownicze położenie na skarpie nad Zatoką Gdańską, porównywane czasem z zakopiańskim Pęksowym Brzyzkiem, skłoniło do wyboru tego miejsca spoczynku przez szereg wybitnych osobistości, przede wszystkim oficerów biało-czerwonej floty.
II wojnę światową przetrwały na Oksywiu nieliczne starsze nagrobki. Po prawej stronie kościoła zwraca uwagę grób Jakuba Wojewskiego (1868-1919), właściciela zajazdu "Pod starym dębem" przy obecnej ulicy Portowej, który zmarł w wyniku epidemii grypy hiszpanki. Bezpośrednio za świątynią, w najwyżej położonej części nekropolii, pochowano postaci najmocniej z nią kojarzone. Antoni Abraham (1869-1923) stanowi symbol walki Kaszubów o połączenie z Polską przede wszystkim z racji udziału w konferencji pokojowej w Wersalu. Wcześniej przez wiele lat budził patriotycznego ducha rodaków jako wędrowny handlarz i korespondent "Gazety Gdańskiej". Bernard Chrzanowski (1861-1944) kierował Towarzystwem Demokratyczno-Narodowym i Związkiem Sokołów Wielkopolskich w Poznaniu, posłował do parlamentu niemieckiego, zaś w latach 1935-1938 zasiadał w Senacie RP. Pełnił także funkcje wiceministra b. dzielnicy pruskiej i kuratora okręgu szkolnego poznańskiego. Jego imię nosi poznański oddział PTTK. To on zaproponował organizację zaślubin gen. Józefa Hallera z morzem oraz zainteresował Kaszubami Stefana Żeromskiego.
W pobliżu kościoła pochowani są także miejscowi duszpasterze, będący obecnie patronami niedalekich ulic: ksiądz Antoni Muchowski (1842-1915), powstaniec styczniowy, który otarł się o szubienicę i zesłanie oraz ksiądz Edmund Bronisław Makowski (1912-1996), który zginął w wypadku autobusowym podczas odbywania kolędy, wreszcie kmdr por. Borys Karnicki (1907-1985), dowódca okrętu podwodnego ORP "Sokół" 1941-1942. Nieco dalej obok siebie znajdują się groby trzech uczestników obrony Helu: kmdra por. Juliana Czerwińskiego (1914-1991), dowódcy ORP "Iskra" 1948-1949, adiutanta minista obrony narodowej, kmdra por. Jacentego Dehnela (1911-1984), powojennego dowódcy flotylii trałowców oraz kmdra por. Edmunda Pappelbauma (1912-1997), m.in. oficera uzbrojenia Morskiego Dywizjonu Lotniczego. Na tym samym wysokim tarasie, po prawej stronie ścieżki prowadzącej w dół ku krzyżowi, łatwo odnaleźć mogiłę kmdra por. Władysława Salamona (1897-1986), który dowodził w czasie II wojny światowej ORP "Sęp", a wcześniej "Wilkiem". Niżej, po lewej stronie głównej ścieżki, znajduje się grób kmdra por. Ludwika Lichodziejewskiego (1904-1974), dwukrotnego dowódcy ORP "Błyskawica" (1942-1943 i 1945), a także "pierwszego po Bogu" na ORP "Kujawiak" (1941-1942).
Po lewej stronie za grobem Abrahama w najwyższej części cmentarza zwracają uwagę dwa okazałe groby innych wybitnych cywili. Przedwojenny jonstruktor Mieczysław Filipowicz (1905-1991) w pierwszych latach po II wojnie światowej kierował stoczniami w Gdyni i Elblągu. Hilary Ewert-Krzemieniewski (1885-1951), który spoczął obok przedwcześnie zmarłej córki, w latach 20. XX wieku piastował funkcje wicewojewody pomorskiego i wiceburmistrza Gdyni. Najbardziej znana osoba, która znalazła miejsce spoczynku w tej części Oksywia to aktorka i modelka Anna Przybylska (1978-2014), córka oficera marynarki, która przedwcześnie przegrała z rakiem trzustki. Jej grób znajduje się w środkowej części cmentarza, po lewej stronie głównej ścieżki.
Na dolnych tarasach cmentarza zwraca uwagę rząd grobów żołnierzy i marynarzy poległych w wojnie obronnej 1939, m.in. ppor. artylerii Józefa Jaworskiego (1903-1939), z zawodu architekta, projektanta hotelu na Kalatówkach w Zakopanem i dwukrotnego uczestnika zawodów w biegach na igrzyskach olimpijskich. W jednym z grobowców rodzinnych wykutych w skarpie spoczął dowódca Dywizjonu Artylerii Nadbrzeżnej w obronie Helu kmdr ppor. Stanisław Kukiełka (1894-1974). W tym rejonie można także znaleźć liczne groby wysokich oficerów powojennej polskiej floty, np. zastępcy komendanta Akademii Marynarki Wojennej kmdra dra Zbigniewa Buszydło (1930-2013).
Historia położonego bardziej na północ Cmentarza Marynarki Wojennej jest krótsza, ale bardzo burzliwa. Powstał on w 1936 w związku z budową mauzoleum wielkiego miłośnika polskiego Wybrzeża gen. dyw. Gustawa Orlicz-Dreszera, który zginął w katastrofie lotniczej nad gdyńskim Orłowem. Pierwotny cmentarz i grobowiec inspektora armii zostały trzy lata później zniszczone przez hitlerowców. Po drugiej wojnie światowej większość oficerów gdyńskiego garnizonu było chowanych na Cmentarzu Witomińskim. Dopiero w 1992 jego komendant podjął decyzję o odtworzeniu nadmorskiej nekropolii, do której poświęcenia doszło 1 listopada 1994.
Prędko nabrała ona charakteru miejsca pamięci o morskiej historii Polski. Na cmentarzu znajdują się m.in. tablice ku czci Bogumiła Nowotnego, Kazimierza Porębskiego i Jerzego Świrskiego, głazy ku czci poległych lotników morskich i zamordowanego w KL Dachau ks. Władysława Miegonia (1892-1942), pomnik adm. Andrzeja Karwety oraz miniatura funkcjonującej do 1933 oksywskiej latarni morskiej. W grudniu 2017 w głównej alei cmentarza miał miejsce uroczysty pogrzeb ofiar stalinowskich zbrodni sądowych: kontradm. Stanisława Mieszkowskiego (1903-1952), zastępcy dowódcy Marynarki Wojennej w 1949, kontradm. Jerzego Staniewicza (1903-1952), kierownika Wydziału Marynarki Wojennej Sztabu Generalnego oraz kmdra Zbigniewa Przybyszewskiego (1907-1952), zastępcy Staniewicza w Sztabie Generalnym wsławionego udziałem w obronie Helu jako dowódca baterii artylerii nr 31. W czerwcu 2018 w sąsiedniej kwaterze spoczęły prochy kolejnych oficerów MW - więźniów stalinizmu oraz ich małżonek ekshumowanych z innych nekropolii, m.in. wiceadm. Adama Mohuczego (1891-1953), p.o. dowódcy Marynarki Wojennej 1945-1947 i kmdra Mariana Wojcieszka (1901-1974), szefa Sztabu Głównego Marynarki Wojennej 1949-1951. W październiku 2018 w zachodniej części grobowca "trzech komandorów" miejsce wiecznego spoczynku znalazł admirał floty Józef Unrug (1884-1973), dowódca Floty 1932-1939 i obrony polskiego wybrzeża w 1939, sławnego z honorowej postawy podczas pobytu w obozie jenieckim w Colditz. Z francuskiego Montrésor przeniesiono także szczątki jego żony Zofii. Jej mąż zastrzegł, że nie chce spocząć w polskiej ziemi, póki godnego pochówku nie doczekają się jego byli podkomendni zamordowani przez komunistów...
Większość z pozostałych najwyższych stopniem oficerów MW pochowanych na tym cmentarzu spoczęło na jego zachodnich obrzeżach, w alejce oddzielającej jej zasadniczą część od reszty cmentarza. Znaleźli się wśród nich m.in. kontradm. Romuald Nałęcz-Tymiński (1905-2003), dowódca ORP "Ślązak" i "Conrad", kontradm. Jerzy Buczma (1944-2004), zastępca dowódcy Marynarki Wojennej 1991-1998, kontradm. Henryk Matuszczyk (1936-2000), rektor Akademii Marynarki Wojennej 1993-1994, kmdr Eugeniusz Pławski (1895-1972), m.in. szef Broni Podwodnej w Kierownictwie Marynarki Wojennej 1936-1939 oraz kmdr por. Franciszek Pitułko (1908-1978), dowódca ORP "Burza" 1942-1944. W północnej części cmentarza wśród nagrobków z przelomu stuleci zwraca uwagę skromny grób kmdra Michała Borowskiego (1897-1968), komendanta Szkoły Specjalistów Morskich 1947-1949, który w latach terroru stalinowskiego musiał przenieść się do Bytomia i tam zmarł. Idąc w kierunku zajmującego środek nekropolii kolumbarium, na którego południowej ścianie znajduje się lista marynarzy pochowanych w tym miejscu przed II wojną światową, można odnaleźć grób wiceadm. Piotra Kołodziejczyka (1939-2019), dowódcy Marynarki Wojennej 1986-1989, ministra obrony narodowej 1990-1991 i 1993-1994. W tylnej części cmentarza znajduje się m.in. kwatera dziecięca oraz groby licznych wykładowców Akademii Marynarki Wojennej i Akademii Morskiej.
Na koniec wizyty na cmentarzu warto i tu zachwycić się widokiem z klifu - z nadzieją, że już nigdy nie będzie musiał służyć za podstawę działom...
Na dolnych tarasach cmentarza zwraca uwagę rząd grobów żołnierzy i marynarzy poległych w wojnie obronnej 1939, m.in. ppor. artylerii Józefa Jaworskiego (1903-1939), z zawodu architekta, projektanta hotelu na Kalatówkach w Zakopanem i dwukrotnego uczestnika zawodów w biegach na igrzyskach olimpijskich. W jednym z grobowców rodzinnych wykutych w skarpie spoczął dowódca Dywizjonu Artylerii Nadbrzeżnej w obronie Helu kmdr ppor. Stanisław Kukiełka (1894-1974). W tym rejonie można także znaleźć liczne groby wysokich oficerów powojennej polskiej floty, np. zastępcy komendanta Akademii Marynarki Wojennej kmdra dra Zbigniewa Buszydło (1930-2013).
*
Prędko nabrała ona charakteru miejsca pamięci o morskiej historii Polski. Na cmentarzu znajdują się m.in. tablice ku czci Bogumiła Nowotnego, Kazimierza Porębskiego i Jerzego Świrskiego, głazy ku czci poległych lotników morskich i zamordowanego w KL Dachau ks. Władysława Miegonia (1892-1942), pomnik adm. Andrzeja Karwety oraz miniatura funkcjonującej do 1933 oksywskiej latarni morskiej. W grudniu 2017 w głównej alei cmentarza miał miejsce uroczysty pogrzeb ofiar stalinowskich zbrodni sądowych: kontradm. Stanisława Mieszkowskiego (1903-1952), zastępcy dowódcy Marynarki Wojennej w 1949, kontradm. Jerzego Staniewicza (1903-1952), kierownika Wydziału Marynarki Wojennej Sztabu Generalnego oraz kmdra Zbigniewa Przybyszewskiego (1907-1952), zastępcy Staniewicza w Sztabie Generalnym wsławionego udziałem w obronie Helu jako dowódca baterii artylerii nr 31. W czerwcu 2018 w sąsiedniej kwaterze spoczęły prochy kolejnych oficerów MW - więźniów stalinizmu oraz ich małżonek ekshumowanych z innych nekropolii, m.in. wiceadm. Adama Mohuczego (1891-1953), p.o. dowódcy Marynarki Wojennej 1945-1947 i kmdra Mariana Wojcieszka (1901-1974), szefa Sztabu Głównego Marynarki Wojennej 1949-1951. W październiku 2018 w zachodniej części grobowca "trzech komandorów" miejsce wiecznego spoczynku znalazł admirał floty Józef Unrug (1884-1973), dowódca Floty 1932-1939 i obrony polskiego wybrzeża w 1939, sławnego z honorowej postawy podczas pobytu w obozie jenieckim w Colditz. Z francuskiego Montrésor przeniesiono także szczątki jego żony Zofii. Jej mąż zastrzegł, że nie chce spocząć w polskiej ziemi, póki godnego pochówku nie doczekają się jego byli podkomendni zamordowani przez komunistów...
Większość z pozostałych najwyższych stopniem oficerów MW pochowanych na tym cmentarzu spoczęło na jego zachodnich obrzeżach, w alejce oddzielającej jej zasadniczą część od reszty cmentarza. Znaleźli się wśród nich m.in. kontradm. Romuald Nałęcz-Tymiński (1905-2003), dowódca ORP "Ślązak" i "Conrad", kontradm. Jerzy Buczma (1944-2004), zastępca dowódcy Marynarki Wojennej 1991-1998, kontradm. Henryk Matuszczyk (1936-2000), rektor Akademii Marynarki Wojennej 1993-1994, kmdr Eugeniusz Pławski (1895-1972), m.in. szef Broni Podwodnej w Kierownictwie Marynarki Wojennej 1936-1939 oraz kmdr por. Franciszek Pitułko (1908-1978), dowódca ORP "Burza" 1942-1944. W północnej części cmentarza wśród nagrobków z przelomu stuleci zwraca uwagę skromny grób kmdra Michała Borowskiego (1897-1968), komendanta Szkoły Specjalistów Morskich 1947-1949, który w latach terroru stalinowskiego musiał przenieść się do Bytomia i tam zmarł. Idąc w kierunku zajmującego środek nekropolii kolumbarium, na którego południowej ścianie znajduje się lista marynarzy pochowanych w tym miejscu przed II wojną światową, można odnaleźć grób wiceadm. Piotra Kołodziejczyka (1939-2019), dowódcy Marynarki Wojennej 1986-1989, ministra obrony narodowej 1990-1991 i 1993-1994. W tylnej części cmentarza znajduje się m.in. kwatera dziecięca oraz groby licznych wykładowców Akademii Marynarki Wojennej i Akademii Morskiej.
Na koniec wizyty na cmentarzu warto i tu zachwycić się widokiem z klifu - z nadzieją, że już nigdy nie będzie musiał służyć za podstawę działom...
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz