czwartek, 6 lipca 2017

Cmentarz Katolicki w Sopocie

Pietà na grobie Szymańskich

Cmentarz katolicki w Sopocie jest od kilka lat młodszy od swojego komunalnego, a kiedyś ewangelickiego, "kolegi". O ile pamięć mnie nie myli, nie zauważyłem na nim przedwojennych nagrobków, nie umniejsza to jednak jego historycznej roli. Z analizy nekrologów z archiwalnych numerów "Dziennika Bałtyckiego" wynika bowiem, że odbyły się na nim pierwsze pogrzeby w kurorcie po zakończeniu II wojny światowej. Do dziś zachowała się brama i kaplica projektu wybitnego architekta Paula Puchmullera (1875-1942), autora m.in. ratusza oraz Łazienek Północnych i Południowych, który sam spoczął wśród współbraci ewangelików (grób nie zachował się do dziś). Znajdują się one u podnóża wzgórza, podejście pod które zapewne stanowi poważne wyzwanie szczególnie dla starszych odwiedzających. Nie pomaga w tym fragmentaryczne wyłożenie błotnistych tarasów polbrukiem przez poszczególne rodziny.

Oznaczenie poszczególnych kwater na terenie cmentarza także jest szczątkowe, dlatego odnalezienie grobów osób wymienionych jako pochowane na tej nekropolii w prasowych epitafiach, na Wikipedii oraz w Sopockim albumie biograficznym Józefa Golca wymagało ode mnie mocnego skupienia się podczas spaceru. Najważniejsze, że mimo pomyłek w tekście tej książki, udało mi się ustalić w miarę dokładnie miejsce pochówku wielu osób zasłużonych nie tylko dla Sopotu. Cmentarz Katolicki nie posiada Alei Zasłużonych, jednak można odnieść wrażenie, że prestiżowy charakter miały pogrzeby w rejonie krzyża, wokół którego znajdują się groby sopockich duchownych, takich jak przedwojenny proboszcz parafii wojskowej w Grudziądzu i patron muzeum w tym mieście, historyk Pomorza ks. prałat ppłk dr Władysław Łęga (1889-1960), budowniczy kościoła św. Michała Archanioła ks. Ambroży Dykier (1911-72), czy prezes Gdańskiego Towarzystwa Teologicznego, wykładowca Seminarium Duchownego ks. kan. dr Jerzy Zaremba (1926-2009). Ten ostatni spoczywa w zbiorowym grobie, na którym znajduje się inskrypcja upamiętniająca duszpasterza Polaków w okresie Wolnego Miasta Gdańska, rozstrzelanego w obozie koncentracyjnym Stutthof ks. Władysława Szymańskiego (1901-40). W 2002 r. został on patronem skweru przy Urzędzie Miejskim.


Na tym samym prostopadłym do ulicy Malczewskiego tarasie spoczywają m.in. rektor Politechniki Gdańskiej w l. 1981-84 Jerzy Doerffer (1918-2006), długoletni dziekan Wydziału Budowy Okrętów, doktor honoris causa m.in. uniwersytetów w Glasgow i Rostocku, Marian Mokwa (1889-1987), czołowy polski malarz marynista, którego duża część dorobku została zniszczona przez hitlerowcówpatron XIX LO w Gdańsku, honorowy obywatel i patron ulicy w Sopocie, jego żona - skrzypaczka i poliglotka Stefania Łukowicz (1892-1975) oraz cieszący się wielkim szacunkiem młodzieży polonista II LO, komendant Hufców Harcerzy w Wolnym Mieście Gdańsku i Wejherowie Michał Urbanek (1896-1982), patron skweru przy ul. Krasickiego.
W równoległej alejce po prawej stronie (patrząc od bramy cmentarza) znajduje się m.in. grób dra Wołodymyra Decykewycza (1865-1949), ostatniego namiestnika Galicji w 1918, dyrektora departamentu austriackiego MSW, długoletniego senatora UNDO z woj. lwowskiego oraz kierownika Kliniki Chirurgii Urazowej Akademii Medycznej w Gdańsku prof. Jerzego Lipińskiego (1932-2013). Niemal u szczytu tarasu znajduje się monumentalny, lecz mocno zaniedbany grobowiec zasłużonego dla dokumentowania zbrodni w Stutthofie prokuratora Sądu Okręgowego Tadeusza Kuligowskiego, przed wojną sędziego na tym samym szczeblu w Poznaniu. W równoległej do tych dwóch alejce położonej bliżej południowej granicy cmentarza jest zaś pochowany Bolesław Kasprowicz (1895-1982), rektor Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Sopocie 1962-65, doktor honoris causa Uniwersytetu Gdańskiego i w Rostocku, przed II wojną światową konsul honorowy Rumunii i radny Gdyni.


Idąc dalej w kierunku ogrodzenia od strony ulicy Księżycowej można zobaczyć okazały grób rodzinny z niewielkim nieśmiertelnikiem upamiętniającym Ryszarda Semkę (1925-2016), długoletniego dziekana Wydziału Architektury Wnętrz i Wzornictwa Przemysłowego PWSSP w Gdańsku, najbardziej znanego jako projektant odbudowy elbląskiej starówki oraz współtwórca Pomnika Ofiar Grudnia '70 w Gdyni, oraz skromny krzyż na miejscu wiecznego spoczynku Adama Haupta (1920-2006) - rektora PWSSP 1962-65, kilkukrotnego dziekana jej Wydziału Architektury, współautora pomników: Obrońców Wybrzeża na Westerplatte i w byłym obozie koncentracyjnym w Treblince.

Dominantą południowo-wschodniego narożnika cmentarza jest symboliczna mogiła kpt. Alojzego Bruskiego "Graba" (1914-46), dowódcy oddziałów partyzanckich "Cisy-100" AK i "Świerki II" Delegatury Sił Zbrojnych. Za dezercję z LWP i prowadzenie walki zbrojnej ze zdemoralizowanymi jednostkami sowieckimi w rejonie Borów Tucholskich został on stracony w więzieniu we Wronkach. Idąc w jego kierunku, mijamy po lewej stronie skupisko grobów dziecinnych oraz miejsce pierwszych pochówków w latach międzywojennych. Spoczęli tam m.in. Mieczysław Okęcki (1882-1952), wojewoda gdański 1945-46, wiceszef resortu komunikacji PKWN z ramienia SD, naczelny inżynier Afganistanu 1938-44, wykładowca Politechniki Gdańskiej oraz wicekonsul RP w Bombaju dr Tadeusz Lisiecki (1906-78), zasłużony dla ewakuacji polskich dzieci z Syberii. Pod względem artystycznym w tym rejonie wyróżnia się grób kierownika Zakładu Spawalnictwa Centralnego Biura Konstrukcji Okrętowych Orestenego Bohdanowicza (1920-2001).


Inne wybitne osoby pochowane w kwaterach między aleją prowadzącą do krzyża a ogrodzeniem od południa to m.in.:
- Jan Bianga (1910-82), przed II wojną czołowy bokser Gedanii, jako trener współpracownik opiekuna kadry narodowej Feliksa Stamma
- Bronisław Budzyński (1888-1951), prezes Gminy Polskiej Związku Polaków w Wolnym Mieście Gdańsku 1937-39, poseł do Volkstagu, szef Wojewódzkiego Komitetu SD
- Zofia Czepielówna-Schiller (1920-97), solistka Opery i Filharmonii Bałtyckiej, śpiewaczka innych oper m.in. lwowskiej
- Roman Heising (1902-89), rektor PWSM w Sopocie 1961-72, solista Opery Poznańskiej, metodyk śpiewu
- Edward Hodura (1938-91), trener rugby w Ogniwie Sopot
- Henryk Niewiadomski (1905-92), prorektor Politechniki Gdańskiej 1952-54 i 1960-66, specjalista technologii tłuszczów
- Maria Ostrowska (1906-2000), komendantka Chorągwi Harcerek w Wolnym Mieście Gdańsku 1935-39, dyrektorka Gimnazjum i Liceum Handlowego w Sopocie
- Tadeusz Pompowski (1910-85), prorektor Politechniki Gdańskiej 1957-59, dziekan Wydziału Chemicznego 1954-57 i 1961-65, prezes Zarządu Oddziału Gdańskiego Polskiego Związku Filatelistów 1961-69
- Jan Samsonowicz (1944-83), współtwórca Ruchu Młodej Polski, członek prezydium Zarządu Regionu NSZZ "Solidarność", prawdopodobnie zamordowany przez SB
- Jerzy Słaboszowski (1932-81), trener piłki nożnej (Lechia Gdańsk, Arka Gdynia, reprezentacje Polski juniorów)
- Stefania Stipal (1903-2000), komendantka Lwowskiej Chorągwi Harcerek 1933-38, tamtejszej Chorągwi Szarych Szeregów, dyrektorka żeńskiego gimnazjum i liceum w Przemyślu
- Marian Strzelecki (1924-73), malarz, artysta tkacz, wiceprezes Zarządu Okręgu ZPAP, charakterystyczny porośnięty bluszczem głaz kilkadziesiąt metrów na lewo od głównej bramy


Wyprawa na najwyższe tarasy południowej części nekropolii wymaga sporej determinacji (szczególnie w przypadku złych warunków atmosferycznych), ale właśnie tam, w okolicy okazałego grobowca Lipskich, znajduje się chyba najczęściej poszukiwana mogiła w Sopocie - Weroniki Miłosz (1887-1945), matki poety-noblisty, która zaraziła się śmiertelnie tyfusem od Niemki, którą opiekowała się w Żuławkach, gdzie początkowo była pochowana. Nieco bliżej alejki z krzyżem spoczywają: biochemik Karol Taylor (1928-97), rektor Uniwersytetu Gdańskiego 1984-85 odwołany za udział w pogrzebie zamordowanego studenta, dyrektor Instytutu Biologii UG oraz Stanisław Karolak (1931-2009), dyrektor Instytutu Filologii Romańskiej Uniwersytetu Śląskiego, kilkukrotnie wyróżniany we Francji i Belgii członek-korespondent PAU. Trudno nie zauważyć polichromowanego grobu Pabisiaków oraz nagrobka aktora i reżysera teatralnego Gwidona Trzywdara-Rakowskiego (1889-1962), w latach międzywojennych kierownika Teatru Domu Żołnierza w Warszawie i Marynarki Wojennej w Gdyni.


W alei prowadzącej od bocznej bramy do domu pogrzebowego warto po lewej stronie zwrócić uwagę na grób wiceministra infrastruktury w rządzie Marka Belki, dziekana Wydziału Inżynierii Lądowej Politechniki Gdańskiej prof. Ryszarda Krystka (1941-2017). Po prawej stronie spoczywa wiceprezydent Warszawy 1922-27, przewodniczący stołecznego zarządu Związku Ludowo-Narodowego i jego poseł dr Konrad Ilski (1885-1963) oraz jego żona Leokadia Nowacka-Ilska, pianistka, pedagog Akademii Muzycznej w Gdańsku. Po minięciu domu pogrzebowego widzimy grobowce dwóch lekarskich rodów. Najbardziej znanym przedstawicielem jednego z nich był radiolog Tadeusz Zieliński (1919-81), prorektor Akademii Medycznej 1972-75, dziekan Wydziału Lekarskiego 1962-66, drugiego - kierowniczka Kliniki Pediatrii AM Marta Uszycka-Karcz. W skład obydwu wchodzili medycy wojskowi, np. płk dr Michał Dobulewicz (1884-1970), m.in. ordynator oddziału chirurgicznego warszawskiego Szpitala Ujazdowskiego.

U podnóża domu pogrzebowego spoczywa m.in. wiceminister b. dzielnicy pruskiej i konsul generalny RP w Paryżu Bohdan Chełmicki (1880-1962) i komendant Inspektoratu Rejonowego AK Przasnysz-Maków Mazowiecki kpt. Julian Opalski (1909-97), ale chyba przede wszystkim stryj Donalda Tuska plastyk Bronisław "Beni" (1935-2000), projektant m.in. prestiżowej nagrody literackiej "Czerwona Róża" oraz dziadek polityka Józef (1907-87) - urzędnik kolejowy i lutnik, bohater afery w okresie wyborów prezydenckich w 2005 roku związanej z jego służbą w Wehrmachcie. Symboliczny grób zamordowanego w Piaśnicy Władysława Cieszyńskiego (1891-1939), redaktora naczelnego "Gazety Gdańskiej", sekretarza generalnego Towarzystwa Przyjaciół Nauki i Sztuki został tymczasowo zdemontowany w związku z pogrzebem kmdra Jana Rafała Felczaka, kierownika Zakładu Radiologii Instytutu Medycyny Morskiej i Tropikalnej.


Godne uwagi osoby pochowane w północnej części cmentarza to m.in. (w kolejności od najwyższych do najniższych tarasów):
- Tomasz Langer (1939-2007), dziekan Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Gdańskiego 1978-81, prz. WRN 1988-90
- Bolesław Srocki (1893-1954), poseł BBWR 1928-30, zastępca red. nacz. "Biuletynu Informacyjnego", red. nacz. podziemnych "Wiadomości Polskich"
- Janusz Christa (1934-2008), autor komiksów m.in. "Kajko i Kokosz"
Witold Tubielewicz (1902-93), dyr. Instytutu Budownictwa Wodnego PAN 1957-61, prz. Rady Naukowej Instytutu Morskiego 1950-80, dyrektor techniczny Gdańskiego Urzędu Morskiego
- Bronisław Colonna-Czosnowski (1873-1949), architekt (m.in. kościół Chrystusa Króla w Warszawie, hotel Francuski w Krakowie)
- Jerzy Afanasjew (1932-91), kierownik teatru studenckiego Bim-Bom, główny reżyser TV Gdańsk 1973-82, autor utworów w duchu groteski i surrealizmu
- płk Jerzy Borejsza (1889-1975), zastępca szefa Departamentu Żeglugi Powietrznej Ministerstwa Spraw Wojskowych 1925-26, komendant Centralnej Szkoły Podoficerów Lotnictwa
Józef Ryszka (1893-1970), major WP, senator z woj. białostockiego 1935-38, poseł 1938-39, kwatermistrz Samodzielnej Brygady Spadochronowej
- Romuald Frejer (1926-87), rzeźbiarz, założyciel teatru studenckiego "Co to"
- Bernard Milewski (1895-1967), przed II wojną radny Gdańska, po wojnie - Sopotu, wiceprezes Zjednoczenia Zawodowego Polskiego w Wolnym Mieście Gdańsk, patron ulicy w Gdańsku-Oliwie
- mjr Franciszek Leszczyński (1905-71), komendant Obwodu AK Rawa Mazowiecka 1944-45
- Maria Moczydłowska (1886-1969), posłanka Nar. Zjednoczenia Ludowego 1919-22, nauczycielka
- Mikołaj Kostecki (1924-2009), rektor Wyższej Szkoły Morskiej w 1981, usunięty z powodów politycznych

Być może w przyszłości dodam kolejne biogramy, ponieważ nie udało mi się jeszcze stwierdzić, czy wszystkie osoby, o których mam takie przekazy, rzeczywiście spoczywają na cmentarzu katolickim. Dokładniejsza galeria niebawem pojawi się tradycyjnie na profilu Facebooka.


8 komentarzy:

  1. Na cmentarzu katolickim jest przynajmniej jeden nagrobek przedwojenny. Od placyku przed kaplicą cmentarną w górę prowadzi aleja równoległa do obu "głównych", wychodzących z obu bram cmentarnych. Stroma, ale są wygodne schody. Na samym rogu tej alei i pierwszej równoległej do ul. Malczewskiego jest grób siostry biskupa gdańskiego Spletta.
    Michał Wodziński
    Sopot
    Wyspiańskiego 6

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Dziękuję Panu za interesującą informację.

      Usuń
    2. Nie wiem czy jest tam pochowana siostra biskupa ale z pewnością leżą tam jego rodzice, Franz Splett i Marta zd. Barinowski

      Usuń
  2. Szukam grobu majora Adama Wilczyńskiego zm. 30 III 1968 roku w Sopocie. Oficera kampanii wrześniowej, rannego pod Czarną, jeńca oflagu. Mariusz Rostkowski

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Ja również szukam. Osoba o takich personaliach jest pochowana na Cmentarzu Komunalnym, ale nie zgadzają się daty życia. Myślę, że w tym roku jeszcze się tam pojawię, może będę miał więcej szczęścia.

      Usuń
  3. Szanowny Panie, napisał Pan, że na cmentarzu przy Malczewskiego jest pochowany płk. pil Jerzy Borejsza. Dziękuję za tę informację, ale mam też pytanie. Czy zna Pan miejsce jego pochówku? Będę wdzięczny za informację Grzegorz Sojda, https://niebieskaeskadra.pl/

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Niestety nie posiadam zdjęcia tego grobu. O ile pamiętam, jest położony w jednej z wyżej położonych części cmentarza, prawdopodobnie między dwoma głównymi alejami prowadzącymi w górę.

      Usuń
  4. Szukam bliższych danych o Tadeuszu Kuligowskim. Widać, że grób jest odwiedzany. Pracuję nad obszernym artykułem poświęconym Panu Mecenasowi Kuligowskiemu - obrońcy Alberta Forstera w 1948 roku.

    OdpowiedzUsuń