Cmentarz Katolicki w Sopocie

Pietà na grobie Szymańskich

Cmentarz katolicki w Sopocie jest od kilka lat młodszy od swojego komunalnego, a kiedyś ewangelickiego, "kolegi". O ile pamięć mnie nie myli, nie zauważyłem na nim przedwojennych nagrobków, nie umniejsza to jednak jego historycznej roli. Z analizy nekrologów z archiwalnych numerów "Dziennika Bałtyckiego" wynika bowiem, że odbyły się na nim pierwsze pogrzeby w kurorcie po zakończeniu II wojny światowej. Do dziś zachowała się brama i kaplica projektu wybitnego architekta Paula Puchmullera (1875-1942), autora m.in. ratusza oraz Łazienek Północnych i Południowych, który sam spoczął wśród współbraci ewangelików (grób nie zachował się do dziś). Znajdują się one u podnóża wzgórza, podejście pod które zapewne stanowi poważne wyzwanie szczególnie dla starszych odwiedzających. Nie pomaga w tym fragmentaryczne wyłożenie błotnistych tarasów polbrukiem przez poszczególne rodziny.

Oznaczenie poszczególnych kwater na terenie cmentarza także jest szczątkowe, dlatego odnalezienie grobów osób wymienionych jako pochowane na tej nekropolii w prasowych epitafiach, na Wikipedii oraz w Sopockim albumie biograficznym Józefa Golca wymagało ode mnie mocnego skupienia się podczas spaceru. Najważniejsze, że mimo pomyłek w tekście tej książki, udało mi się ustalić w miarę dokładnie miejsce pochówku wielu osób zasłużonych nie tylko dla Sopotu. Cmentarz Katolicki nie posiada Alei Zasłużonych, jednak można odnieść wrażenie, że prestiżowy charakter miały pogrzeby w rejonie krzyża, wokół którego znajdują się groby sopockich duchownych, takich jak przedwojenny proboszcz parafii wojskowej w Grudziądzu i patron muzeum w tym mieście, historyk Pomorza ks. prałat ppłk dr Władysław Łęga (1889-1960), budowniczy kościoła św. Michała Archanioła ks. Ambroży Dykier (1911-72), czy prezes Gdańskiego Towarzystwa Teologicznego, wykładowca Seminarium Duchownego ks. kan. dr Jerzy Zaremba (1926-2009). Ten ostatni spoczywa w zbiorowym grobie, na którym znajduje się inskrypcja upamiętniająca duszpasterza Polaków w okresie Wolnego Miasta Gdańska, rozstrzelanego w obozie koncentracyjnym Stutthof ks. Władysława Szymańskiego (1901-40). W 2002 r. został on patronem skweru przy Urzędzie Miejskim.

Na tym samym prostopadłym do ulicy Malczewskiego tarasie spoczywają m.in. rektor Politechniki Gdańskiej w l. 1981-84 Jerzy Doerffer (1918-2006), długoletni dziekan Wydziału Budowy Okrętów, doktor honoris causa m.in. uniwersytetów w Glasgow i Rostocku, Marian Mokwa (1889-1987), czołowy polski malarz marynista, którego duża część dorobku została zniszczona przez hitlerowcówpatron XIX LO w Gdańsku, honorowy obywatel i patron ulicy w Sopocie, jego żona - skrzypaczka i poliglotka Stefania Łukowicz (1892-1975) oraz cieszący się wielkim szacunkiem młodzieży polonista II LO, komendant Hufców Harcerzy w Wolnym Mieście Gdańsku i Wejherowie Michał Urbanek (1896-1982), patron skweru przy ul. Krasickiego.
W równoległej alejce po prawej stronie (patrząc od bramy cmentarza) znajduje się m.in. grób dra Wołodymyra Decykewycza (1865-1949), ostatniego namiestnika Galicji w 1918, dyrektora departamentu austriackiego MSW, długoletniego senatora UNDO z woj. lwowskiego oraz kierownika Kliniki Chirurgii Urazowej Akademii Medycznej w Gdańsku prof. Jerzego Lipińskiego (1932-2013). Niemal u szczytu tarasu znajduje się monumentalny, lecz mocno zaniedbany grobowiec zasłużonego dla dokumentowania zbrodni w Stutthofie prokuratora Sądu Okręgowego Tadeusza Kuligowskiego, przed wojną sędziego na tym samym szczeblu w Poznaniu. W równoległej do tych dwóch alejce położonej bliżej południowej granicy cmentarza jest zaś pochowany Bolesław Kasprowicz (1895-1982), rektor Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Sopocie 1962-65, doktor honoris causa Uniwersytetu Gdańskiego i w Rostocku, przed II wojną światową konsul honorowy Rumunii i radny Gdyni.

Idąc dalej w kierunku ogrodzenia od strony ulicy Księżycowej można zobaczyć okazały grób rodzinny z niewielkim nieśmiertelnikiem upamiętniającym Ryszarda Semkę (1925-2016), długoletniego dziekana Wydziału Architektury Wnętrz i Wzornictwa Przemysłowego PWSSP w Gdańsku, najbardziej znanego jako projektant odbudowy elbląskiej starówki oraz współtwórca Pomnika Ofiar Grudnia '70 w Gdyni, oraz skromny krzyż na miejscu wiecznego spoczynku Adama Haupta (1920-2006) - rektora PWSSP 1962-65, kilkukrotnego dziekana jej Wydziału Architektury, współautora pomników: Obrońców Wybrzeża na Westerplatte i w byłym obozie koncentracyjnym w Treblince.

Dominantą południowo-wschodniego narożnika cmentarza jest symboliczna mogiła kpt. Alojzego Bruskiego "Graba" (1914-46), dowódcy oddziałów partyzanckich "Cisy-100" AK i "Świerki II" Delegatury Sił Zbrojnych. Za dezercję z LWP i prowadzenie walki zbrojnej ze zdemoralizowanymi jednostkami sowieckimi w rejonie Borów Tucholskich został on stracony w więzieniu we Wronkach. Idąc w jego kierunku, mijamy po lewej stronie skupisko grobów dziecinnych oraz miejsce pierwszych pochówków w latach międzywojennych. Spoczęli tam m.in. Mieczysław Okęcki (1882-1952), wojewoda gdański 1945-46, wiceszef resortu komunikacji PKWN z ramienia SD, naczelny inżynier Afganistanu 1938-44, wykładowca Politechniki Gdańskiej oraz wicekonsul RP w Bombaju dr Tadeusz Lisiecki (1906-78), zasłużony dla ewakuacji polskich dzieci z Syberii. Pod względem artystycznym w tym rejonie wyróżnia się grób kierownika Zakładu Spawalnictwa Centralnego Biura Konstrukcji Okrętowych Orestenego Bohdanowicza (1920-2001).

Inne wybitne osoby pochowane w kwaterach między aleją prowadzącą do krzyża a ogrodzeniem od południa to m.in.:
- Jan Bianga (1910-82), przed II wojną czołowy bokser Gedanii, jako trener współpracownik opiekuna kadry narodowej Feliksa Stamma
- Bronisław Budzyński (1888-1951), prezes Gminy Polskiej Związku Polaków w Wolnym Mieście Gdańsku 1937-39, poseł do Volkstagu, szef Wojewódzkiego Komitetu SD

- Zofia Czepielówna-Schiller (1920-97), solistka Opery i Filharmonii Bałtyckiej, śpiewaczka innych oper m.in. lwowskiej

- Roman Heising (1902-89), rektor PWSM w Sopocie 1961-72, solista Opery Poznańskiej, metodyk śpiewu
- Edward Hodura (1938-91), trener rugby w Ogniwie Sopot
- Henryk Niewiadomski (1905-92), prorektor Politechniki Gdańskiej 1952-54 i 1960-66, specjalista technologii tłuszczów
- Maria Ostrowska (1906-2000), komendantka Chorągwi Harcerek w Wolnym Mieście Gdańsku 1935-39, dyrektorka Gimnazjum i Liceum Handlowego w Sopocie
- Tadeusz Pompowski (1910-85), prorektor Politechniki Gdańskiej 1957-59, dziekan Wydziału Chemicznego 1954-57 i 1961-65, prezes Zarządu Oddziału Gdańskiego Polskiego Związku Filatelistów 1961-69
- Jan Samsonowicz (1944-83), współtwórca Ruchu Młodej Polski, członek prezydium Zarządu Regionu NSZZ "Solidarność", prawdopodobnie zamordowany przez SB
- Jerzy Słaboszowski (1932-81), trener piłki nożnej (Lechia Gdańsk, Arka Gdynia, reprezentacje Polski juniorów)
- Stefania Stipal (1903-2000), komendantka Lwowskiej Chorągwi Harcerek 1933-38, tamtejszej Chorągwi Szarych Szeregów, dyrektorka żeńskiego gimnazjum i liceum w Przemyślu
- Marian Strzelecki (1924-73), malarz, artysta tkacz, wiceprezes Zarządu Okręgu ZPAP, charakterystyczny porośnięty bluszczem głaz kilkadziesiąt metrów na lewo od głównej bramy

Wyprawa na najwyższe tarasy południowej części nekropolii wymaga sporej determinacji (szczególnie w przypadku złych warunków atmosferycznych), ale właśnie tam, w okolicy okazałego grobowca Lipskich, znajduje się chyba najczęściej poszukiwana mogiła w Sopocie - Weroniki Miłosz (1887-1945), matki poety-noblisty, która zaraziła się śmiertelnie tyfusem od Niemki, którą opiekowała się w Żuławkach, gdzie początkowo była pochowana. Nieco bliżej alejki z krzyżem spoczywają: biochemik Karol Taylor (1928-97), rektor Uniwersytetu Gdańskiego 1984-85 odwołany za udział w pogrzebie zamordowanego studenta, dyrektor Instytutu Biologii UG oraz Stanisław Karolak (1931-2009), dyrektor Instytutu Filologii Romańskiej Uniwersytetu Śląskiego, kilkukrotnie wyróżniany we Francji i Belgii członek-korespondent PAU. Trudno nie zauważyć polichromowanego grobu Pabisiaków oraz nagrobka aktora i reżysera teatralnego Gwidona Trzywdara-Rakowskiego (1889-1962), w latach międzywojennych kierownika Teatru Domu Żołnierza w Warszawie i Marynarki Wojennej w Gdyni.

W alei prowadzącej od bocznej bramy do domu pogrzebowego warto po lewej stronie zwrócić uwagę na grób wiceministra infrastruktury w rządzie Marka Belki, dziekana Wydziału Inżynierii Lądowej Politechniki Gdańskiej prof. Ryszarda Krystka (1941-2017). Po prawej stronie spoczywa wiceprezydent Warszawy 1922-27, przewodniczący stołecznego zarządu Związku Ludowo-Narodowego i jego poseł dr Konrad Ilski (1885-1963) oraz jego żona Leokadia Nowacka-Ilska, pianistka, pedagog Akademii Muzycznej w Gdańsku. Po minięciu domu pogrzebowego widzimy grobowce dwóch lekarskich rodów. Najbardziej znanym przedstawicielem jednego z nich był radiolog Tadeusz Zieliński (1919-81), prorektor Akademii Medycznej 1972-75, dziekan Wydziału Lekarskiego 1962-66, drugiego - kierowniczka Kliniki Pediatrii AM Marta Uszycka-Karcz. W skład obydwu wchodzili medycy wojskowi, np. płk dr Michał Dobulewicz (1884-1970), m.in. ordynator oddziału chirurgicznego warszawskiego Szpitala Ujazdowskiego.

U podnóża domu pogrzebowego spoczywa m.in. wiceminister b. dzielnicy pruskiej i konsul generalny RP w Paryżu Bohdan Chełmicki (1880-1962) i komendant Inspektoratu Rejonowego AK Przasnysz-Maków Mazowiecki kpt. Julian Opalski (1909-97), ale chyba przede wszystkim stryj Donalda Tuska plastyk Bronisław "Beni" (1935-2000), projektant m.in. prestiżowej nagrody literackiej "Czerwona Róża" oraz dziadek polityka Józef (1907-87) - urzędnik kolejowy i lutnik, bohater afery w okresie wyborów prezydenckich w 2005 roku związanej z jego służbą w Wehrmachcie. Symboliczny grób zamordowanego w Piaśnicy Władysława Cieszyńskiego (1891-1939), redaktora naczelnego "Gazety Gdańskiej", sekretarza generalnego Towarzystwa Przyjaciół Nauki i Sztuki został tymczasowo zdemontowany w związku z pogrzebem kmdra Jana Rafała Felczaka, kierownika Zakładu Radiologii Instytutu Medycyny Morskiej i Tropikalnej.

Godne uwagi osoby pochowane w północnej części cmentarza to m.in. (w kolejności od najwyższych do najniższych tarasów):
- Tomasz Langer (1939-2007), dziekan Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Gdańskiego 1978-81, prz. WRN 1988-90
- Bolesław Srocki (1893-1954), poseł BBWR 1928-30, zastępca red. nacz. "Biuletynu Informacyjnego", red. nacz. podziemnych "Wiadomości Polskich"
- Janusz Christa (1934-2008), autor komiksów m.in. "Kajko i Kokosz"
- Witold Tubielewicz (1902-93), dyr. Instytutu Budownictwa Wodnego PAN 1957-61, prz. Rady Naukowej Instytutu Morskiego 1950-80, dyrektor techniczny Gdańskiego Urzędu Morskiego
- Bronisław Colonna-Czosnowski (1873-1949), architekt (m.in. kościół Chrystusa Króla w Warszawie, hotel Francuski w Krakowie)
- Jerzy Afanasjew (1932-91), kierownik teatru studenckiego Bim-Bom, główny reżyser TV Gdańsk 1973-82, autor utworów w duchu groteski i surrealizmu
- płk Jerzy Borejsza (1889-1975), zastępca szefa Departamentu Żeglugi Powietrznej Ministerstwa Spraw Wojskowych 1925-26, komendant Centralnej Szkoły Podoficerów Lotnictwa
- Józef Ryszka (1893-1970), major WP, senator z woj. białostockiego 1935-38, poseł 1938-39, kwatermistrz Samodzielnej Brygady Spadochronowej
- Romuald Frejer (1926-87), rzeźbiarz, założyciel teatru studenckiego "Co to"
- Bernard Milewski (1895-1967), przed II wojną radny Gdańska, po wojnie - Sopotu, wiceprezes Zjednoczenia Zawodowego Polskiego w Wolnym Mieście Gdańsk, patron ulicy w Gdańsku-Oliwie
- mjr Franciszek Leszczyński (1905-71), komendant Obwodu AK Rawa Mazowiecka 1944-45
- Maria Moczydłowska (1886-1969), posłanka Nar. Zjednoczenia Ludowego 1919-22, nauczycielka
- Mikołaj Kostecki (1924-2009), rektor Wyższej Szkoły Morskiej w 1981, usunięty z powodów politycznych

Być może w przyszłości dodam kolejne biogramy, ponieważ nie udało mi się jeszcze stwierdzić, czy wszystkie osoby, o których mam takie przekazy, rzeczywiście spoczywają na cmentarzu katolickim. Dokładniejsza galeria niebawem pojawi się tradycyjnie na profilu Facebooka.