Cmentarz Garnizonowy i Oliwski w Gdańsku

Z grubsza rzecz biorąc, Gdańsk ma swoje Powązki (Srebrzysko) i swój odpowiednik warszawskiej "Wólki" lub krakowskiego Cmentarza Batowickiego (Cmentarz Łostowicki). Nie ma zaś swojego "Salwatora", czyli względnie niewielkiej nekropolii, na której spoczywa pokaźne grono wybitnych jednostek, chyba że potraktujemy tak...cmentarze blisko związanego z Gdańskiem Sopotu. Nie zmiana to fakt istnienia w dzielnicy Chełm cmentarza zwanego Salvator Nowy od ewangelickiej parafii Zbawiciela, która zainicjowała jego powstanie. Spoczywa na nim pierwszy polski powojenny medalista olimpijski, bokser Aleksy Antkiewicz (1923-2005). Jednak również w granicach miasta z dwoma krzyżami w herbie można znaleźć ciekawe funeralne historie nie związane z Wrzeszczem...

Wbrew nazwie większość osób pochowanych po II wojnie światowej na położonym blisko Starego Miasta i dworca kolejowego Cmentarzu Garnizonowym w Gdańsku nie miała wiele wspólnego z wojskiem. W latach 1945-61 miejsce wiecznego spoczynku znalazło tam wielu powojennych pionierów, w tym patron niedalekiej ulicy *Łukasz Dziekuć-Malej (1888-1955, kwatera 18), duchowny baptysta, przed drugą wojną światową działacz białoruskiego ruchu narodowego i tłumacz Nowego Testamentu na ten język, Łukasz Dorosz (1897-1954, kwatera 16) - rektor WSP i dziekan Wydz. Elektrycznego Politechniki Gdańskiej oraz przedwojenny wiceburmistrz Ozorkowa i poseł NZR na Sejm Ustawodawczy Stanisław Niewinowski (1892-1955, kwatera 15). Po ponownym otwarciu w 1995 r. dołączyli do nich m.in. kompozytor, organista i dyrektor szkół muzycznych Edwin Rymarz (1936-2008), zmarła na malarię podróżniczka po Afryce Kinga Choszcz (1973-2006, obydwoje kwatera 22) oraz dobrze znany gdańszczanom i turystom jako przechadzający się po Długim Targu pirat Andrzej Sulewski (1945-2010, kwatera 21). Po pewnych perturbacjach, w kwietniu 2012 r. rajcom udało się wyłonić nowego :) Fani sportu powinni pamiętać o brązowym medaliście olimpijskim i wicemistrzu Europy w boksie Brunonie Bendigu (1938-2006, kwatera 21), najlepszym piłkarzu 60-lecia Lechii Romanie Rogoczu (1926-2013, kwatera 17) oraz dwunastokrotnym mistrzu Polski w biegach długich *Janie Kielasie (1916-97, kwatera 13).

Stricte garnizonowy charakter posiada część malowniczo położonego na wzgórzach (choć nie tak wysokich jak w przypadku Srebrzyska) cmentarza przyległa do ulicy Antoniego Giełguda, który...powinien być Ignacym, ale radni obawiają się kosztów zmiany. Służy ona również jako miejsce pamięci ofiar terroru komunistycznego w czasach stalinowskich. W sierpniu 2016 r. na kwaterę 14 były skierowane oczy całego kraju, ponieważ odbył się tam pogrzeb spopularyzowanej przez spektakl Teatru Telewizji z 2007 r. sanitariuszki 5 Wileńskiej Brygady AK Danuty Siedzikówny "Inki" oraz dowódcy 2 kompanii 4 Wileńskiej Brygady AK Feliksa Selmanowicza "Zagończyka". Zostali oni straceni w więzieniu przy ulicy Kurkowej 28 sierpnia 1946 r. Inny pochowany tam "wyklęty" zidentyfikowany przez IPN to zamordowany w 1947 r. porucznik Adam Dedio, kierownik tajnej kancelarii Marynarki Wojennej i oficer wywiadu organizacji Semper Fidelis Victoria. Innych bohaterów (m.in. Bernarda Myśliwka i Józefa Ratajczaka) upamiętniają tabliczki na murze cmentarnym.

O prawie dwustuletniej historii cmentarza, o której można poczytać na stronie internetowej Zarządu Dróg i Zieleni przypomina kilka monumentów ku czci ofiar dwóch wojen światowych (w tym zmarłych w niewoli jeńców rosyjskich) oraz konfliktów zbrojnych Prus epoki Bismarcka z Austrią i Francją. Niestety ze zniszczeń wojennych ocalało bardzo niewiele nagrobków indywidualnych, w tym dwóch generałów: niemieckiego - Wilhelma Gottfrieda Erdmanna von Felden (1789-1864) i rosyjskiego - Siergieja Jawlenskiego (1850-1929), sędziego wojskowego, który uciekł przed bolszewicką mobilizacją. Na potłuczonych pomnikach zwraca uwagę dużą liczba zniemczonych nazwisk polskich.

Wciąż na cmentarzu znajduje się też pomnik marynarzy krążownika SMS Magdeburg, który w 1914 r. rozbił się na skałach u wejścia do Zatoki Fińskiej. To on miał być celem "kurtuazyjnej wizyty" pancernika "Schleswig-Holstein" w Gdańsku, która rozpoczęła II wojnę światową.

Ciekawostką jest fakt pochowania przy ulicy Dąbrowskiego matki i ojczyma Donalda Tuska. Mylący jest za to napis na grobie doktora historii Pawła Głowackiego. Jego córka Izabela Tomaszewska (1955-2010), szefowa Zespołu Protokolarnego Kancelarii Prezydenta RP, która zginęła pod Smoleńskiem, spoczywa na warszawskich Powązkach Wojskowych. Alternatywą dla braku miejsca na tradycyjne pochówki jest kolumbarium, w którym niedawno spoczęły prochy twórcy pierwszej polskiej prywatnej telewizji Sky Orunia Zbigniewa Klewiado (1949-2017). Początkowo była ona nielegalna, można więc powiedzieć, że to miejsce wyjątkowo przyciąga piratów...

kaplica pogrzebowa na Cmentarzu Garnizonowym

rzeźba "Matka i córka" na Cmentarzu Żołnierzy Radzieckich

Cmentarz Oliwski powstał w 1832 r. Do 1945 r. składał się z czterech części: dwóch katolickich i dwóch ewangelickich. Podobnie jak na Cmentarzu Garnizonowym, nie zachowało się tam wiele reliktów czasów dominacji niemczyzny nad Motławą, jednak na ich podstawie można wywnioskować, że miejscowi Kaszubi przywiązywali dużą wagę do upamiętniania zmarłych. W okolicy kaplicy z 1909 r. znajdują się groby duchownych związanych z katedrą i okolicznymi parafiami. Do najwybitniejszych osób świeckich, które znalazły tu miejsce spoczynku należą (oznaczenia cyfrowe - pasy prostopadłe do budynku administracji i kaplicy, literowe - równoległe):

- Jan Borowski (1890-1966), kierownik Katedry Historii Architektury Powszechnej Politechniki Gdańskiej, 1946-51 wojewódzki konserwator zabytków, przed II wojną docent Uniwersytetu Stefana Batorego, kierował rekonstrukcją majątku w Zułowie 8-9-9

- Romuald Bukowski (1928-92), malarz, grafik, prezes gdańskiego oddziału ZPAP 1970-72 i 1990-92, dyrektor Biura Wystaw Artystycznych w Sopocie, bezpartyjny poseł 1980-82, jako jedyny głosował przeciw wprowadzeniu stanu wojennego 14-A-2
- Stanisław Chomicz (1893-1950), major, komendant Inspektoratu AK Mielec i Obwodu Kolbuszowa, dyrektor Centrali Rybnej w Gdyni 15-2-2
- Bronisław Czerwiński (1907-57) rektor Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Sopocie 1953-54, rektor Wieczorowej Szkoły Inżynierskiej, prorektor Politechniki Gdańskiej, matematyk 12-A-16

- Bolesław Drewek (1903-72), brązowy medalista olimpijski we wioślarstwie w 1928 jako zawodnik Bydgoskiego Towarzystwa Wioślarskiego, po wojnie dyrektor oddziału NBP

- Henryk Gronowski (1928-77), piłkarz Lechii Gdańsk, w 1957 r. zagrał raz w reprezentacji Polski 8-15-9
- Barbara Iglikowska (1908?-95), solistka Opery Poznańskiej i Warszawskiej, dziekan Wydziału Wokalnego PWSM 1957-63 20-2-1
- Jan Kilarski (1882-1951), dyrektor Państwowego Wyższego Kursu Nauczycielskiego w Poznaniu, autor przewodników m.in. po Gdańsku, naczelnik Wydziału Kultury Urzędu Miejskiego 13-14-9
- Kazimierz Kopecki (1904-84), rektor Politechniki Gdańskiej 1954-55 i 1960-66, doktor honoris causa, dziekan Wydziału Elektrycznego, bezpartyjny poseł 1961-69 29-2-7

- Zbigniew Kosycarz (1925-95), wieloletni fotoreporter "Dziennika Bałtyckiego" i "Głosu Wybrzeża" 6-9-4
- Bogusław Kreja (1931-2002), kierownik Zakładu (Współczesnego) Języka Polskiego UG, badacz słowotwórstwa 7-13-6

- Leon Lendzion (1918-2005), bezpartyjny poseł na Sejm PRL 1961-72, inżynier, pamiętam jego udział jako byłego więźnia w uroczystościach w KL Stutthof 9-1-5
- Franciszek Mamuszka (1905-95), kustosz Muzeum Pomorskiego, autor niezwykle drobiazgowych przewodników, m.in. po moich rodzinnych Żuławach, honorowy obywatel Sopotu, patron alei w Sopocie i gdańskiego tramwaju 4-A-18
- Zygmunt Moczyński (1886-1960), prezes ZG Gminy Polskiej w Wolnym Mieście Gdańsku 1927-33, marszałek Rady Naczelnej Związku Polaków, poseł do Volkstagu 8-10-6
- Zygmunt Odrowąż-Zawadzki (1911-2008), generał brygady w stanie spoczynku (nominacja w 2006), oficer operacyjny 3 Dywizji Strzelców Karpackich, ostatni żyjący oficer dyplomowany w III RP i wciąż jedyny generał WP pochowany w Gdańsku 23-7-3
- Marian Osiński (1883-1974), dziekan Wydziału Architektury Politechniki Lwowskiej 1936-38, pierwszy dziekan tego wydziału i doktor honoris causa Politechniki Gdańskiej, projektant ratuszu w Stryju i rekonstrukcji zamku w Żółkwi 28-A-20
- Brunon Rolke (1897-1971), podpułkownik, p.o. komendanta Okręgu Wołyń AK, komendant placu na Mokotowie w powstaniu warszawskim 19-7-8
- Jerzy Stankiewicz (1923-94), kierownik Katedry Historii i Teorii Architektury Politechniki Gdańskiej, orędownik odbudowy gdańskich zabytków, 13-7-6; co ciekawe, na tym cmentarzu w kwaterze 24 spoczywa również czołowy zwolennik zaniechania ich odbudowy Kazimierz Biszewski (1908-73), główny architekt Wilna 1944-45, docent Politechniki Gdańskiej
- Alojzy Szablewski (1925-2017), kierownik biura konstrukcyjno-projektowego Stoczni Gdańskiej, działacz "Solidarności" w 1980, poseł Wyborczej Akcji Katolickiej 1991-93, wiceprezes okręgu ROP 29-8-8

- Malwina Szczepkowska (1909-77), powieściopisarka, dramaturg, kierownik literacki Teatru Wybrzeże 1948-53, prezes oddziału ZLP 1950-51, z-ca redaktora naczelnego Radia Gdańsk 1960-69 4-C-26
- Jerzy Szews (1925-2016), doktor historii, autor Słownika Biograficznego Ziemi Lubawskiej, honorowy obywatel Lubawy 15-1-12
- Jan Szwarc (1901-88), kierownik Państwowego Pedagogium w Toruniu 1937-39, przewodniczący komisji organizacyjnej Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Gdańsku 9-8-13
- Wacław Tomaszewski (1884-1969), kierownik Katedry Architektury Portów i Przymorza Politechniki Gdańskiej, zaprojektował gmachy Akademii Morskiej, dworca kolejowego i Domu Marynarza w Gdyni 8-10-8
- Brunon Zwarra (1919-2018), pisarz (m.in. Wspomnienia gdańskiego bówki), działacz przedwojennych organizacji polskich w Wolnym Mieście Gdańsku 15-10-19

grób architekt Danuty Spisackiej