Cmentarz Komunalny Północny w Warszawie

W ostatnich tygodniach warszawskie cmentarze komunalne znalazły się w centrum uwagi z racji postulatu dekomunizacji Alei Zasłużonych Powązek Wojskowych, wysuniętego przez Porozumienie Organizacji Kombatanckich i Niepodległościowych. Jak widać, nie wszyscy są w stanie pogodzić się z faktem, że każda polska nekropolia o świeckim charakterze jest obarczona piętnem PRL. W stolicy to Miłoszowe "pomieszanie dobrego i złego" nabrało szczególnie drastycznego charakteru, ponieważ komuniści przejęli już istniejący cmentarz mający w założeniu twórców być częściowo miejscem pamięci chwały polskiego oręża (biorąc pod uwagę liczbę grobów poległych w 1920, 1939 i 1944 r., wciąż pozostają nim dla mnie także Stare Powązki). Wizja wielkich porządków wydaje się dość fantastyczna i naiwna, ponieważ ogólnie wiadomo, że Powązki Wojskowe mają już kilka alei i kwater zasłużonych, o czym swego czasu bardzo szeroko pisałem. Oczyszczenie tej najstarszej i najważniejszej nie wymaże pogrzebów dziesiątków aparatczyków w alejach bocznych oraz mniej eksponowanych kwaterach. Czasami zresztą te mniej eksponowane nagle znajdują się w centrum uwagi, np. z racji budowy pomnika smoleńskiego w ich sąsiedztwie.

Ekshumacja kontrowersyjnych postaci na cmentarz, o którym mówi ten wpis, raczej nie wchodzi w grę, ponieważ coraz mocniej brakuje na nim miejsc grzebalnych. W praktyce wchodzi w grę jedynie Cmentarz Komunalny Południowy w Antoninowie pod Piasecznem, gdzie już spoczywa niejeden ubek. Nie wiadomo też, kto miałby zastąpić komunistów w alei. Autorzy apelu pewnie nie wyobrażają tam sobie działaczy KOR. Inicjatorzy sprowadzenia do Polski prochów Ignacego Matuszewskiego i Henryka Floyara-Rajchmana szukają dla nich innego miejsca przy Powązkowskiej? Może przenieść groby wybitnych antykomunistów (Ferdynanda Ossendowskiego, Franciszka Niepokólczyckiego, Józefa Rybickiego, Juliana Filipowicza) z podwarszawskich miast? Można też zapytać dlaczego kombatantów nie gorszy niezgodny z duchem miejsca charakter renowacji kwater poległych w bitwie warszawskiej 1920. Oby zmiany, jeżeli do nich dojdzie, nie utrudniły rodzinom innych zmarłych korzystania z cmentarza.

***

Historia zaprojektowanego przez prof. Longina Majdeckiego (jak na ironię, spoczywa na Służewie) Cmentarza Komunalnego Północnego rozpoczęła się w lutym 1973 r. Wikipedia podaje jako powód jego założenia wyczerpywanie się miejsc grzebalnych na innych warszawskich nekropoliach. Biorąc pod uwagę, że większość nagrobków w stolicy (poza, oczywiście, cmentarzami wyznaniowymi na Powązkach) liczy sobie nie więcej niż 40 lat, a nawet na sędziwym Bródnie można znaleźć jeszcze wolne miejsca (najpewniej w rezultacie zniszczenia starych grobów), śmiem twierdzić, że to tylko część prawdy. Miejsce w hierarchii społecznej osób pochowanych w najstarszych kwaterach cmentarza od rejonu Bielan, w którym się znajduje, nazywanego potocznie Wólką (Węglową), sugeruje, że władze Warszawy traktowały nową inwestycję jako mniej prestiżowe uzupełnienie nomenklaturowo-garnizonowych Powązek Wojskowych. Z tego powodu na północy Warszawy doczesną przystań znalazły dziesiątki funkcjonariuszy MO (do stopnia generała włącznie), SB (najbardziej osławieni to generał Zenon Płatek, pułkownik Józef Czaplicki "Akower" oraz Eugeniusz Chimczak), wywiadu wojskowego, profesorów marksizmu-leninizmu (np. ojciec współautora "Resortowych dzieci"), szeregowych posłów PZPR, kilku mniej znanych I sekretarzy jej komitetów wojewódzkich, przodowników pracy. 

W pierwszych latach istnienia duża odległość od centrum (znana także z szarży 14 pułku Ułanów Jazłowieckich 19 września 1939 okolica do dziś zachowała wiejski i leśny charakter) odstręczała warszawiaków od pogrzebów na Wólce, dlatego służyła ona głównie jako miejsce spoczynku samobójców i osób o nieustalonych personaliach. Z biegiem czasu przybywało jednak inteligenckich pochówków, także zmarłych o "burżuazyjnych" i niepodległościowych rodowodach. W północno-zachodniej części cmentarza powstały kwatery Saperów WP i Okręgu Radomsko-Kieleckiego AK, we wschodniej - żołnierzy Wehrmachtu poległych na terytorium Polski w II wojnie światowej oraz ofiar katastrof lotniczych na Okęciu w 1980 r. i na Kabatach w 1987 r. Brakuje typowej Alei Zasłużonych - w niektórych nekrologach nazywana jest tak kwatera A-II-1, w której do tej pory spoczęły tylko cztery osoby: sędzia NSA Jerzy Nowak (1937-2013), członek władz Krajowej Izby Gospodarczej Krzysztof Sętowski (1956-2014), komendant ursynowskiego hufca ZHR Robert Chalimoniuk (1971-2014), a ostatnio poeta i redaktor pism literackich Jerzy Górzański (1938-2016).

Przygotowana przeze mnie trasa szlakiem grobów znanych i wybitnych Polaków prowadzi od głównego wejścia na Cmentarz Komunalny Północny poprzez kwatery o nazwach zaczynających się na literę E, poprzez wąską część B powstałą na miejscu dawnego zieleńca i kolumbarium, największą północno-wschodnią część W oraz przyległe do niej rejony T i O, kończy się zaś w zdominowanej przez kwatery wojskowe i urnowe zachodniej części S. Po drodze nie zobaczymy wielu interesujących obiektów rzeźbiarskich, za to trafimy na znacznie więcej zieleni, niż mieści stereotypowy obraz tego miejsca. Niestety, kolejność rzędów w kwaterach jest często przypadkowa, położenie konkretnych grobów warto wiec sprawdzać na oficjalnej mapie. Niektóre biografie wybrałem, aby pokazać stopień skomunizowania cmentarza. Wraz z kolejnymi znaczącymi pogrzebami, wpis będzie aktualizowany.

Krzysztof Mętrak (1945-93) - krytyk filmowy, literacki, poeta, także felietonista "Piłki Nożnej", pochowany z ojcem Czesławem, profesorem SGGW E-III-1 1 13

Andrzej Borecki (1927-2011) - autor scenografii m.in. do Jana Serce, Doliny Issy, Urodzin młodego warszawiaka E-III-6 8 4, pochowany z pisarzem i działaczem ludowym Stanisławem Dyksińskim

Leon Kurowski (1907-98) - rektor UMK w Toruniu 1951-52, prorektor UW 1952-55, wiceminister skarbu 1945-51 E-IV-7 5 8

Hubert Wagner (1941-2002) - kapitan reprezentacji Polski w siatkówce, trener kadry mężczyzn 1971-78, 1983-85 i 1996-98, zdobył z nią mistrzostwo olimpijskie i świata, kobiet 1978-79 E-IV-7 5 10, pochowany z żoną Danutą Kordaczuk (1938-88), medalistką igrzysk olimpijskich i mistrzostw świata w siatkówce

Jan Nagórski (1888-1976) - w czasie służby w armii rosyjskiej pierwszy w historii lotnik polarny (nieudane poszukiwania uczestników wyprawy Siedowa we wrześniu 1914) i wykonawca akrobacji na wodnosamolocie E-IV-8 1 2

Hilary Chełchowski (1908-83) -  wicepremier 1950-52, minister PGR 1951-54, zastępca członka BP KC PPR i PZPR E-V-2 2

Józef Nowak (1925-84) - aktor (As w Hydrozagadce, Grzelak w Matysiakach, Kajetan Talar w Domu, występy w kabaretach Koń i Owca) E-V-2 2 3

Aleksander Ścibor-Rylski (1928-83) - prozaik, scenarzysta film. (Człowiek z marmuru, Człowiek z żelaza, Popioły, serial Lalka) E-V-2 2 11

Irena Szydłowska (1928-83) - wicemistrzyni olimpijska w łucznictwie w 1972 E-VI-3 2 7

Jan Himilsbach (1931-88) - kamieniarz, poeta, prozaik (Monidło), aktor niezawodowy najbardziej znany z Rejsu E-VI-3 10 7 

Grzegorz Lasota (1929-2014) - twórca i prezenter programu "Pegaz", kier. Redakcji Filmowej i Studia Eksperymentalnego TVP E-VII-1 5 5

Adam Bahdaj (1917-85) - pisarz, autor m.in. Podróży za jeden uśmiech, Wakacji z duchami, Do przerwy 0:1 E-VIII-5 1 1
Wacław Kietlicz-Wojnacki (1896-1980) - autor godnej polecenia książki Polskie osiągnięcia naukowe na obczyźnie E-IX-4 10 1/2

Antoni Korzycki (1904-90) - wicepremier 1947-52, sekretarz generalny SL 1945-49, prezes Samopomocy Chłopskiej 1952-56 E-XVII-1 2 19

Włodzimierz Berutowicz (1914-2004) - minister sprawiedliwości 1971-76, rektor Uniwersytetu Wrocławskiego 1968-71, I prezes Sądu Najwyższego 1976-87 E-XVII-3 5 1

Grzegorz Wójtowicz (1947-2009) - prezes NBP 1991, prz. Rady Nadzorczej Banku Handl. i BGŻ B-VIII-1 1 2
Jan Zaciura (1934-2009) - prezes ZNP 1990-98, poseł SLD 1993-2001 B-VIII-1 2 2
Marian Śliwiński (1932-2009) - profesor Instytutu Reumatologicznego i Kardiologii, minister zdrowia i opieki społ. 1972-80 B-VI-1 8 23

kolumbarium:
Marian Grześczak  (1934-2010) - prezes Stowarzyszenia Pisarzy Polskich 1996-99, współtwórca grupy poetyckiej "Wierzbak" w Poznaniu, konsul na Słowacji B-III-1 1 21
Mariusz Dastych (1941-2010) - dziennikarz, analityk polityczny, agent polskiego wywiadu i CIA B-III-1 1 42
Maria Ciach-Michalak (1933-2009) - oszczepniczka, najlepsza polska lekkoatletka na olimpiadzie w Helsinkach B-III-1 2 13
Jerzy Wunderlich (1930-2009) - prezenter programów TV Eureka i Klinika zdrowego człowieka B-III-1 5 7
Klemens Krzyżagórski (1930-2013) - prezes Stow. Dziennikarzy PRL 1982-87, red. nacz. "Kultury" i "Literatury" B-III-1 5 53
Anna Laszuk (1969-2012) - prowadząca Komentarzy w TOK FM, patronka nagrody tego radia B-III-1 7 35
Danuta Szmit-Zawierucha (1935-2014) - varsavianistka, od 2011 red. nacz. "Skarpy Warszawskiej", w której od ponad roku mam przyjemność publikować B-III-1 11 24

Jerzy Karaszkiewicz (1936-2004) - aktor m.in. Teatru Rozmaitości, Nowego, gawędziarz, współscenarzysta Rejsu W-II-8 3 11
Jacek Korczakowski (1939-2013) - prezes Związku Polskich Autorów i Kompozytorów 2008-12, autor tekstów piosenek i kabaretowych, kierownik literacki Teatru Muz. w Gdyni W-IV-1 9 5
Alojzy Świątek (1908-80) - rektor Wyższej Szkoły Roln. w Olsztynie 1954-58, dyr. Inst. Przem. Mleczarskiego 1960-68 W-IV-3 10 20
Emil Ochyra (1936-80) - wicemistrz olimpijski z Rzymu, mistrz świata w szermierce W-V-1 12 11
Włodzimierz Skalmowski (1899-1980) - dziekan Wydz. Inżynierii Sanitarnej Politechniki Warszawskiej 1950-53, patron ulicy w Wawrze W-VI-2 13 10
Marek Banaszkiewicz (1956-2000) - piłkarz Gwardii Warszawa i Wisły Kraków W-VI-10 7 17
Regina Pisarek (1939-98) - piosenkarka, zwyciężczyni festiwalu w Sopocie w 1963 W-VII-3 12 15
Halina Snopkiewicz (1934-80) - autorka powieści, gł. dla młodzieży (Słoneczniki) W-VII-4 9 8
Adam Kersten (1930-83) - historyk, współautor scenariusza Potopu i konsultant Pana Wołodyjowskiego i Krystyna Kersten (1931-2008) - historyk, działacze opozycji demokratycznej w PRL W-VII-5 12 22
Janusz Tazbir (1927-2016) - historyk kultury i religii, wiceprezes PAN 1999-2003, dyr. Instytutu Historii PAN 1983-90 W-VII-8 4 9
Marian Mazur (1909-83) - kierownik Pracowni Epistemologii w Zakładzie Prakseologii PAN, przewodniczący Rady Naukowej ds. Metrologii, twórca polskiej szkoły cybernetyki W-VII-11 4 3
Grzegorz Komendarek (1965-2014) - kucharz, aktor w serialu Złotopolscy, zginął w wypadku samochodowym W-IX-8 2 4
Henryk Przeździecki (1909-77) - reprezentant Polski w hokeju na lodzie (olimpijczyk) i (jeden raz) piłce nożnej, trener hokeistów "Legii" 1953-57 W-XII-2 8 5
Marian Drozdowski (1898-1980) - senator 1938-39, dyrektor Izby Przem.-Handlowej w Katowicach, kierownik Wydziału Aprowizacji Zarządu Miasta Warszawy w czasie II wojny światowej W-XIII-4 3 10
Andrzej Nowicki (1919-2011) - prezes Stowarzyszenia Ateistów i Wolnomyślicieli, Pol. Tow. Religioznawczego, wielki mistrz Wielkiego Wschodu Polski 1997-2002, attache kulturalny w Rzymie W-XIII-4 9 14
płk Wincenty Wnuk (1897-1987) - d-ca 8 pp Legionów 1938-39, 31 pułku Strzelców Kresowych w 1939, 3 pułku Grenadierów Śląskich w 1940 W-XIII-7 11 19
Zdzisław Lachur (1920-2007) - malarz, grafik, twórca wytwórni filmów rysunkowych w Bielsku-Białej W-XIV-4 9 3
Edward Stachura (1937-79) - poeta, prozaik (Cała jaskrawość, Siekierezada albo zima leśnych ludzi, Fabula rasa), pieśniarz, tłumacz W-XV-2 10 13
Leszek Armatys (1928-79) - historyk filmu, współautor jednej z moich ulubionych książek późnego dzieciństwa Od niewolnicy zmysłów do czarnych diamentów W-XVI-2 7 17 (drugi autor, Wiesław Stradomski, jest pochowany w kwaterze 242 Starych Powązek)
Józef Kostecki (1922-80) - aktor najbardziej znany z roli Księcia Witolda w Krzyżakach W-XVII-1 5 2
Stefania Górska-Zadrozińska (1907-86) - aktorka (m.in. Teatru Syrena), piosenkarka, tancerka (Qui Pro Quo, Cyrulik Warszawski), kompozytorka W-XVII-3 6 10
Bohdan Poręba (1934-2014) - reżyser filmowy i teatralny (Hubal, Gniewko, syn rybaka), dyrektor Teatru Dramatycznego w Gdyni 1986-89 W-XX-1 9 2

Marta Mirska (właściwie Alicja Nowak-Reiniger, 1918-91) - piosenkarka (Pierwszy siwy włos), pochowana z mężem Zbigniewem Reinigerem, perkusistą, prezesem Krajowego Związku Muzyków Rozrywkowych T-XXI-16 5 10
Janusz Kruk (1946-92) - wokalista, gitarzysta i kompozytor piosenek grupy 2+1 T-XXI-13 4 1
Marian Podkowiński (1909-2006) - prezes Stow. Dziennikarzy RP, korespondent PAP z procesu norymberskiego T-XIX-13 2 13
Henryk Szczepański (1933-2015) - reprezentant Polski w piłce nożnej, obrońca ŁKS i Odry Opole, olimpijczyk, trener Gwardii T-XVIII-17 3 7
Edward Skórzewski (1930-91) - reżyser filmowy (Gangsterzy i filantropi, Prawo i pięść), scenarzysta T-XV-15 5 2
Jan Wyka (1902-92) - poeta, prozaik, przedstawiciel Rządu Tymczasowego w Londynie T-IX-11 2 6
gen. bryg. Edmund Pszczółkowski (1904-97) - minister rolnictwa 1954-56, prz. Komitetu ds. Bezpieczeństwa Publ. 1956, ambasador w Moskwie 1963-64, zastępca dowódcy 2 Armii WP T-IX-10 5 9
Janusz Rołt (1957-90) - perkusista Brygady Kryzys, Armii, Lecha Janerki, także basista O-I-6 1 3
Teresa Tuszyńska (1942-97) - aktorka (Do widzenia, do jutra), modelka O-I-13 4 55
Włodzimierz Michajłow (1905-94) - wiceminister szkolnictwa wyższego i nauki 1959-68, kierownik Instytutu Parazytologii PAN, dr h.c. Akademii Medycznej w Poznaniu O-I-21 5 5

Ewa Wilczur-Garztecka (1920-2007) - krytyk sztuki, współzałożycielka Klubu Krzywego Koła S-IX-3 7 4
Anna Trojanowska-Kaczmarska  (1931-2007) - malarka, teoretyk sztuki, matka Jacka (jego ojciec, malarz Janusz, jest pochowany na Cmentarzu Wolskim) S-IX-2 6 8
gen. dyw. Mirosław Milewski (1928-2008) - minister spraw wewn. 1980-81 S-IX-2 9 17
Władysław Pawelec (1923-2004) - prekursor polskiej fotografii erotycznej, także fotograf reklamowy na rzecz muzyki i filmu S-IX-2 19 22
Władysław Gwiazda (1935-98) - wicepremier 1985-87, minister współpracy gosp. z zagranicą 1987-88, ambasador w Hadze 1989-91 S-VIII-4 8 11
Klementyna Zielniok-Dyś (1933-2007) - siatkarka Spójni i AZS AWF, wicemistrzyni świata w 1952 S-VIII-1 1 16
Danuta Wawiłow (1942-99) - poetka, pisarka dla dzieci S-VII-9 8 10
Jerzy Markuszewski (1930-2007) - twórca Studenckiego Teatru Satyryków, dyrektor Teatru Polskiego Radia, dyrektor przedsiębiorstwa taksówkowego w Zmiennikach S-V-19 5 20
Krzysztof Baszkiewicz (1933-93) - piłkarz Gwardii, reprezentant Polski, w 1955 autor pierwszego gola dla polskiej drużyny w europejskich pucharach S-V-15 11 22
Marcin Kołodyński (1980-2001) - aktor, prezenter telewizyjny (5-10-15, Rower Błażeja, Kolejka-lista przebojów), zginął w wypadku snowboardowym S-V-15 10 3
Robert Kuźnicki (1964-2001) - przedwcześnie zmarły na białaczkę dziennikarz „Piłki Nożnej”, którego bardzo szanowałem za poczucie humoru i erudycję S-V-4 4 3
Ludwik Hass (1918-2008) - historyk masonerii i ruchu robotniczego, więziony w PRL za działalność trockistowską S-V-2 6 5
Michał Szopski (1915-2011) - dyrektor Warszawskiej Opery Objazdowej, solista Teatru Wlk. S-III-10 9 12
Dariusz Hajn "Skandal" (1964-95) - wokalista grupy Dezerter 1981-86 S-II-16 8 8
Stanisław Ładyka (1928-2012) - rektor Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Sopocie 1965-69, prorektor SGPiS 1987-90, dr h.c. UG S-II-7 6 14
Czesław Kupisiewicz (1924-2015) - prorektor UW 1969-71, dziekan Wydziału Psychologii i Pedagogiki, dr h.c. Akademii Pedagogiki Specjalnej S-II-3 3 12
Helena Góralska (1947-2004) - posłanka UD/UW, wiceminister pracy i polityki socjalnej 1989-91, finansów 1992-93, pochowana z mężem Jackiem Kochanowiczem, profesorem ekonomii UW S-II-2 8 14
podkom. Andrzej Struj (1968-2010) - policjant zasztyletowany przez chuliganów S-I-18 7 19

Piotr Grudziński (1975-2016) - gitarzysta prog-rockowej grupy Riverside, kompozytor U-V-2 5 13