miejsce pamięci obrońców wybrzeża z 1939 r. w kwaterze 1 Cmentarza Witomińskiego
W ubiegłym roku napisałem na blogu o gdańskich cmentarzach: Srebrzysko i Garnizonowym. Od tego czasu przeszukując źródła historyczne zdążyłem się przekonać, że na praktycznie każdej trójmiejskiej nekropolii można znaleźć groby osób zasłużonych dla tego regionu. W tym roku miałem okazję bliżej przyjrzeć się trzem z nich - gdyńskiemu Witominu oraz cmentarzom: katolickiemu i komunalnemu w Sopocie. Rezultaty moich rekonensansów będę sukcesywnie publikował, pamiętając o innych tematach typowych dla końcówki roku i początku nowego. Mam nadzieję, że w 2014 r. uda mi się znaleźć czas na zapoznanie się z cmentarzami w gdyńskim Orłowie, Oksywiu i Obrońców Wybrzeża w Redłowie oraz gdańskiej Oliwie i Starych Szkotach (a być może jeszcze innymi). Były to dla mnie w pewnym stopniu przełomowe spacery, ponieważ po raz pierwszy posługiwałem się aparatem fotograficznym zamiast smartfona.
Także z tego powodu, że założony w czerwcu 1929 r. cmentarz Witomiński był pierwszym miejscem pochówków poza rodzinną Mierzeją Wiślaną, które miałem okazję poznać w 2003 r. - wtedy jeszcze niestety nie w związku z historyczno-fotograficznym hobby, lecz smutną sytuacją związaną ze szkołą średnią (są na nim pochowani również członkowie mojej rodziny ze strony matki). Było to także pierwsze po Powązkach miejsce spoczynku, którym zainteresowałem się dzięki lekturze poświęconej mu książki - Gdyńskie cmentarze: o twórcach miasta, portu i floty Małgorzaty Sokołowskiej i Wiesławy Kwiatkowskiej. Stanowi ono świetne źródło informacji o zasłużonych gdynianach (zawiera m.in. krótkie notki o wszystkich gdyńskich ofiarach hitlerowskich egzekucji w Piaśnicy), szczególnie tych, którzy odcisnęli swoje piętno na pierwszych dekadach historii miasta. Jest to tym bardziej wartościowa publikacja, że w Internecie wciąż brakuje informacji na temat wybitnych postaci polskich kadr morskich - zarówno marynarki wojennej, jak i handlowej. A chwilami ma się wrażenie, że napis "komandor" lub "kapitan" widnieje tam na co drugim nagrobku...
Na Witominie nie zachowało się wiele nagrobków sprzed II wojny światowej. Większość pogrzebów przed 1939 r. odbywała się w w północnej części cmentarza. Tam spoczęli m.in. Jan Radtke, ksiądz Wacław Surman, matka i rodzeństwo Eugeniusza Kwiatkowskiego. O obronie miasta przed hitlerowcami przypominają groby poległych (m.in. kmdra ppor. Zdzisława Horyda i kpt. Antoniego Kasztelana) w kwaterze 1. Na terenie cmentarza spoczywa również siedmiu zastrzelonych podczas demonstracji w grudniu 1970 r. Pamiątkowe monumenty przypominają o głośnych katastrofach morskich.
Na Witominie nie zachowało się wiele nagrobków sprzed II wojny światowej. Większość pogrzebów przed 1939 r. odbywała się w w północnej części cmentarza. Tam spoczęli m.in. Jan Radtke, ksiądz Wacław Surman, matka i rodzeństwo Eugeniusza Kwiatkowskiego. O obronie miasta przed hitlerowcami przypominają groby poległych (m.in. kmdra ppor. Zdzisława Horyda i kpt. Antoniego Kasztelana) w kwaterze 1. Na terenie cmentarza spoczywa również siedmiu zastrzelonych podczas demonstracji w grudniu 1970 r. Pamiątkowe monumenty przypominają o głośnych katastrofach morskich.
pomnik ofiar zatonięcia s/s Brda w duńskim Hamstholt 10 stycznia 1975 r. w kwaterze 55. Zginęło 10 osób.
pomnik ofiar zatonięcia masowca Leros Strength 8 lutego 1997 r. w kwaterze 1 (po prawej stronie alei głównej)
pomnik ofiar zatonięcia promu Jan Heweliusz 14 stycznia 1993 r. w kwaterze 50 (po lewej stronie alei głównej)
Podobnie jak inne nekropolie Trójmiasta, Cmentarz Witomiński zwraca uwagę swoim malowniczym tarasowym układem dopasowanym do ukształtowania lesistego terenu, na którym jest położony. Nie da się za to znaleźć na nim wielu interesujących dzieł rzeźbiarskich. Ekspresją wyróżniają się figury na grobach Edmunda Martyńskiego w kwaterze 55 oraz małżeństwa Włazłowskich: malarki Marii Epstein i zasłużonego lekarza radiologa Zbigniewa w kwaterze 59, zaś rozmiarami: pomnik tragicznie zmarłego Jacka Konrada Wątorskiego (kwatera 69) oraz mogiły wiceadm. Zdzisława Studzińskiego (1922-76, dowódca Marynarki Wojennej 1955-69, poseł 1952-69) i prezydent Gdyni Franciszki Cegielskiej, które górują odpowiednio nad Starą (kwatera 77) i Nową (kwatera 26) Aleją Zasłużonych w zachodniej części cmentarza.
Obydwie służyły jako miejsce pochówku przede wszystkim członków aparatu partyjnego i oficerów marynarki wojennej PRL, jednak znalazły w nich wieczną przystań także prochy naprawdę wybitnych jednostek. W przypadku starej alei byli to m.in. dyr. naukowy Państwowej Szkoły Morskiej, wykładowca mechaniki Michał Kisielewski (1901-73), pierwszy rektor Wyższej Szkoły Morskiej w l. 1969-71 Bohdan Kowalczyk (1922-77), kapitan m.in. s/s Warszawa i m/s Batory, poseł 1957-61, autor książek Tadeusz Meissner (1902-66), kapitan m.in. s/s Kraków, kawaler Virtuti Militari za wojnę polsko-bolszewicką Bolesław Mikszta (1904-77), red, nacz. "Dziennika Bałtyckiego" 1945-48 i "Słowa Powszechnego w Wilnie" 1936-39, prz. Miejskiego Komitetu SD Bolesław Wit-Święcicki (1901-76), szef pilotów portu szczecińskiego i kapitan portu w Gdyni 1962-67 Tadeusz Hieronim Wysocki (1904-67). W nowej pochowano m.in. pierwszego polskiego kapitana żegługi wielkiej rybołówstwa morskiego Wiktora Gorządka (1908-88), patrona ulicy w gdańskim Brzeźnie, aktora Teatru Wybrzeże Tadeusza Gwiazdowskiego (1918-83), malarza, wykładowcę PWSSP, projektanta polichromii gdańskiej starówki i poznańskiego Starego Rynku Maksymiliana Kasprowicza (1906-86), zastępcę dowódcy ORP "Piorun" kmdra ppor. Wieńczysława Kona (1912-83), Waleriana Lachnitta (1913-82), kierownika literackiego Państw. Teatrów Dramatycznych w Szczecinie (1952-55) i Teatru Wybrzeże w Gdańsku (1955-59), pierwszego dyrektora Teatru Dramatycznego w Gdyni (co ciekawe, jeden z dyrektorów gdyńskiego Teatru "Komedia" będzie bohaterem kolejnego cmentarnego wpisu na tym blogu i to bynajmniej nie poświęconego Trójmiastu), dyr. technicznego PRO 1951-58, wicedyr. Gdańskiego Urzędu Morskiego 1958-73, specjalistę wydobycia wraków Witolda Poinca (1908-82) oraz por. Ignacego Wietrzyńskiego (1892-1980), dowódcę kompanii w powstaniu wielkopolskim, patrona ulicy we Wrześni. Pozostając przy Wielkopolsce, ulica we Włoszakowicach nosi imię tamtejszej działaczki patriotycznej, która przed wojną wyjechała z rodziną do Gdyni, Apolonii Prałat-Czarneckiej (1888-1956, grób w kwaterze 71).
Spośród wybitnych postaci pochowanych na Cmentarzu Witomińskim patronami ulic w Gdyni zostały następujące osoby:
Danuta Baduszkowa (1919-78) - dyrektorka Teatru Muzycznego od 1973, jego patronka, zał. Studium Aktorsko-Wokalnego (kw. 62-1-4)
Karol Olgierd Borchardt (1905-86) - pisarz marynista, z-ca komendanta "Daru Pomorza", Wyższej Szkoły Morskiej (kw. 53-22-17/1)
Kazimierz Demel (1889-1978) - profesor Wyższej Szkoły Rolniczej w Olsztynie, z-ca kierownika Morskiego Laboratorium Rybackiego (kw. 77-22-17)
Augustyn Dolatkowski (1903-77) - komandor, profesor i dr h.c. Wojskowej Akademii Medycznej, naczelnik miejskiego Wydziału Zdrowia 1945-46 (kw. 63-13-3/1)
Aleksander Dulin (1885-1954) - kapelmistrz Orkiestry Reprezentacyjnej Komendy Portu Wojennego, dyr. szkoły muzycznej, dyrygent Filharmonii Bałtyckiej (kw. 52-7-90)
Zygmunt Horyd (1896-1939) - komandor podporucznik, szef Budownictwa Wybrzeża Morskiego, dowódca batalionu w obronie wybrzeża, patron 43 Bazy Lotnictwa Morskiego (kw. 1-4-2)
Antoni Hryniewicki (1878-1946) - długoletni dyrektor Morskiego Urzędu Rybackiego (kw. 3-16-1)
Joachim Joachimczyk (1914-81) - podporucznik, fotoreporter w powstaniu warszawskim, wywiadowca Tajnego Hufca Harcerzy, dyr. Technikum Tworzyw Sztucznych (kw. 26-37-13)
Kazimierz Jurkiewicz (1912-85) - dyr. Państwowej Szkoły Morskiej 1967-68, kapitan "Daru Pomorza" 1953-77, pierwszy kustosz jachtu jako muzeum (kw. 51-25-24)
Jan Kamrowski (1883-1956) - pierwszy gdyński nauczyciel-Polak i dyrektor Szkoły Podstawowej nr 1 (kw. 63-72-5)
Leon Kąkol (1898-1976) - porucznik, kierownik Szkoły Podstawowej nr 2 1950-54 i 1957-68 (kw. 5-5-15)
Wiesława Kwiatkowska (1936-2006) - dziennikarka, autorka książek o Gdyni, działaczka opozycji demokratycznej; uczestniczyłem w spotkaniu z nią jako uczeń III LO (k. 4-13-13)
Bolesław Polkowski (1900-89) - komendant hufca ZHP w Gdyni 1933-35, profesor Wyższej Szkoły Handlu Morskiego, twórca Morskiego Rocznika Statystycznego, honorowy prezes Oddziału Morskiego PTTK (kw. 50-14-1)
Benedykt Porożyński (1909-45) - komendant Morskiego Rejonu Harcerzy 1935-39, organizator Szarych Szeregów na Pomorzu, zmarł podczas ewakuacji KL Stutthof (kw. 1-15-25)
Jan Radtke (1872-1958) - pierwszy polski wójt Gdyni 1918-26 (kw. 3-6-4)
Bolesław Romanowski (1910-68) - komandor, d-ca okrętów podwodnych (Jastrząb, Dzik, Sęp) i ich zgrupowań, zastępca komendanta Wyższej Szkoły Marynarki Wojennej (kw. 68-10-15/2)
Wiktor Roszczynialski (1900-72) - trzeci adwokat w historii Gdyni, radny, działacz kaszubski (kw. 12-16-23/1)
Julian Rummel (1878-1954) - propagator budowy Gdyni, członek magistratu, prezes Związku Armatorów Polskich, dyrektor Żeglugi Polskiej (kw. 61-13-2)
Wacław Szczeblewski (1888-1965) - malarz, zał. Pomorskiej Szkoły Sztuk Pięknych (kw. 72-23-11/1a)
Henryk Szymański (1921-81) - komendant Tajnego Hufca Harcerzy 1940-42 i Morskiego Rejonu Harcerzy (kw. 26-40-12)
Jan Śmidowicz (1879-1950) - budowniczy infrastruktury miejskiej, m.in. magazynów portowych, dworca kolejowego, wodociągów i kanalizacji (kw. 71-19-18)
Edmund Śmierzchalski (1923-2001) - komendant Tajnego Hufca Harcerzy 1943-45 (kw. 61-27-14)
Jadwiga Titz-Kosko (1902-89) - reumatolog, zał. Sanatorium Rehabilitacyjnego dla Dzieci w Cetniewie (kw. 26-41-21)
Beata Zakowicz (1966-95) - pielęgniarka w Szpitalu Morskim, zmarła ratując życie pacjentce (kw. 69-47-20)
Z racji dorobku i zajmowanych stanowisk warto wspomnieć również o takich postaciach, jak:
Zygmunt Beczkowicz (1887-1985) - senator 1935-39, poseł w Rydze 1933-35, wojewoda nowogródzki 1926-31, wileński 1933-35, prezes Pol. Tow. Krajoznawczego 1945 (kw. 26-19-2)
Alfred Czermiński (1923-2011) - profesor nauk o zarządzaniu, dr h.c. Uniwersytetu Gdańskiego, zał. Wyższej Szkoły Administracji i Biznesu w Gdyni (kw. 51-20-12)
Stanisław Darski (1891-1983) - minister żeglugi 1956-64, profesor Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Sopocie, dyrektor Żeglugi Polskiej, mistrz Polski w tenisie (kw. 57-19-15)
Stanisław Gierszewski (1929-93) - profesor Uniwersytetu Gdańskiego, historyk Pomorza (kw. 27-54-1)
Stefan Gorazdowski (1911-62) - komendant "Daru Pomorza" 1945-52, kapitan s/s "Wilia/Modlin" (kw. 71-34-12)
Maria Hrabowska (1936-2008) - profesor patomorfologii klinicznej Akademii Medycznej w Gdańsku, przewodnicząca ZHP 1996-2001 (kw. 55-32-34a)
Piotr Hulewicz (1913-55) - komendant rejonu gdyńskiego Polskiej Armii Powstania, zmarł w Drewnicy w moim rodzinnym powiecie nowodworskim (kw. 58-4-22)
Ludwik Janczyszyn (1923-94) - admirał, dowódca Marynarki Wojennej 1969-86, poseł 1972-89 (kw. 50-8-4)
Maciej Korwin (1953-2013) - dyrektor Teatru Muzycznego od 1995, wcześniej w Kaliszu, Opolu i Powszechnego w Łodzi (kw. 61-18-15)
Edmund Kosiarz (1929-94) - komandor porucznik, pisarz marynista, red. nacz. "Przeglądu Morskiego|", szef Wydz. Historycznego Marynarki Woj. (kw. 74-4-3)
Tadeusz Marchlewski (1892-1967) - poseł 1935-38, wiceprezes Izby Przemysłowo-Handlowej w Gdyni (kw. 59-36-13)
Kazimierz "Kachu" Ostrowski (1917-99) - malarz, profesor PWSSP w Gdańsku, patron nagród Oddziału Gdańskiego ZPAP (kw. 52-5-28/2)
Józef Sas-Hoszowski (1889-1955) - płk dypl., d-ca Morskiej (1937-39) i Warszawskiej Brygady Obrony Narodowej (kw. 61-72-8)
Romuald Waga (1936-2008) - admirał, dowódca Marynarki Wojennej 1989-96 (kw. 56-30-5)
Bogdan Węgrzyniak (1933-76) - wicemistrz Europy kategorii ciężkiej w boksie w 1953 (kw. 90-13-9; kolumbarium we wschodniej części cmentarza)
Cmentarz Witomiński to też miejsce pochówku sześciu kontradmirałów (Kazimierza Bossego, Witolda Glińskiego, Gereona Grzeni-Romanowskiego, Aleksego Parola, Zygmunta Rudomino i Władysława Szczerkowskiego), generała dywizji Sebastiana Strzałkowskiego i generała brygady Henryka Rzepkowskiego oraz kilku komandorów pełniące funkcje admiralskie, np. szefa sztabu Marynarki Wojennej w latach 1949-51, represjonowanego w okresie stalinowskim Mariana Wojcieszka (1901-74). Rola Witomina jako nekropolii polskiej floty zmalała w ostatnich latach na rzecz odnowionego cmentarza na Oksywiu, zaś większość pochówków cywilnych przejął nowy cmentarz komunalny w podgdyńskim Kosakowie. Pozostaje jednak miejscem pogrzebów członków wielu gdyńskich rodzin, powstało też w nim już czwarte, nadal częściowo niezagospodarowane kolumbarium (kwatera 77). Niewiadomą pozostaje los wielu nierzadko przedwojennych grobów z nieuregulowanymi opłatami (m.in. dziecinnych).
Widok z kwatery 51 na 52
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz