Galeria chały cz. 2 (Stare Powązki)

Antoni Malczewski - nie Jacek!

Statystyki wejść są bezlitosne. Wpis dotyczący alej zasłużonych na Powązkach Wojskowych cieszy się ponad pięć razy większą popularnością niż pozostałe tematy poruszane na tym blogu. Nie tylko dlatego, że zawiera mnóstwo nazwisk - często osób, o których trudno znaleźć informacje w Internecie i literaturze historycznej. Jest również popularny wśród osób szukających wiadomości na temat Alei Zasłużonych na Starych Powązkach. Logika nakazywałaby jej również poświęcić osobny wpis, jednak już rok temu podjąłem decyzję, że tego nie zrobię. Czy wiesz, kto to był? to blog dla ciekawskich, ale nie dla leniwych. Wyczerpującą kronikę tego miejsca można znaleźć w książkowych przewodnikach, które są łatwo dostępne w bibliotekach, antykwariatach i serwisach aukcyjnych. W 1992 r. powstała nawet osobna publikacja na temat alei autorstwa Hanny Faryny-Paszkiewicz i Piotra Paszkiewicza. Poza tym w ostatnim czasie o pochowanych tam można poczytać i obejrzać ich nagrobki na serwisie ipowazki.pl, z którego twórcami nawiązałem niedawno korespondencję. Jestem pod wrażeniem tej strony - jak na razie jej "bohaterowie" zostali dobrani bardzo trafni, tak że nie mogę się doczekać kolejnej aktualizacji. Ma ona dotyczyć m.in. kilku wybitnych osób, których grobów nie byłem w stanie sam odnaleźć. A wśród już opisanych pochowanych również znajduje się wiele postaci o niezbyt znanych szerokiej opinii biografiach (z mojego punktu widzenia to m.in. Przemysław Burchard, Andrzej Fedorowicz, czy Maria Kobuszewska-Faryna, dla kogoś innego mogą to być np. generałowie epoki napoleońskiej).

Życzę załodze ipowazek powodzenia w realizacji celu, który również sam sobie wyznaczyłem, czyli prostowania błędnych wyobrażeń na temat warszawskiej nekropolii. Niestety, nierzetelne media zostawiają nam duże pole do popisu. W maju ubiegłego roku na stronie TVN Warszawa znalazłem artykuł oparty - jak wynika z podpisu - na notatce PAP, który przedrukowała skądinąd niezwykle wartościowa strona dzieje.pl. Co gorsza, 1 listopada pojawił się on ponownie, tylko nieznacznie poprawiony, uzupełniony i pod nowym tytułem, a nawet doczekał się pochwały w komentarzu jako pożyteczna ściąga (!) W tej formie na pewno nie...

W artykule możemy przeczytać np. "w najstarszej części Cmentarza Powązkowskiego - w okolicach bramy św. Honoraty - znajdują się groby: pisarza i polityka, współautora Konstytucji 3 Maja ks. Hugona Kołłątaja, hetmana wielkiego litewskiego i mecenasa sztuk Michała Kazimierza Ogińskiego, poety Antoniego Malczewskiego". Na stronie TVN można było przeczytać o... malarzu Jacku Malczewskim, który spoczywa w Krakowie na Skałce (chociaż pragnął na tamtejszym Cmentarzu Salwatorskim). Należy też dodać, że grób Malczewskiego to tylko symboliczny głaz ufundowany kilkadziesiąt lat po jego śmierci przez innego literata, Hipolita Skimborowicza. Trudno się kłócić z takim opisem topograficznym, jednak trudno dostrzec sens tego zdania, skoro dalej czytamy: "Tuż przy najstarszych kwaterach wzniesiono na początku XIX wieku katakumby, w których chowano działaczy społecznych oraz dostojników świeckich i kościelnych. Spoczywają tam m.in.: historyk, pierwszy prezes Towarzystwa Przyjaciół Nauk - biskup Jan Albertrandi, literat i działacz Oświecenia - ks. Franciszek Bohomolec, architekt (Dominik) Merlini, prymas Michał Poniatowski." 

To prawda, jednak w katakumbach pochowano również...Kołłątaja i Ogińskiego. Poza tym katakumby zostały silnie zniszczone w czasie drugiej wojny światowej i odtworzenie przedwojennego układu pochówków okazało się niemożliwe, dlatego nie można pisać o ich mogiłach w czasie teraźniejszym. Moim zdaniem pisząc o katakumbach, lepiej kłaść nacisk na pogrzeby z ostatnich dekad: Czesława Niemena, Aleksandra Bardiniego, Ireny Jarockiej, Karin Stanek. Ma się wrażenie, ze pierwotnie autor tekstu chciał napisać o innych osobach, rzeczywiście pochowanych u zarania historii cmentarza w okolicach kościoła św. Karola Boromeusza: Wojciechu Bogusławskim, Janie Kilińskim i Stanisławie Konarskim. Niestety, ich groby zostały zniszczone podczas rozbudowy świątyni ok. 1850 r.

W kolejnym akapicie znajdowała się nieprawdziwa informacja o pochówku Romualda Traugutta na Powązkach, na szczęście w tym roku została usunięta przez dzieje.pl. (Na tym cmentarzu, w kwaterze 203, spoczywa jego córka Alojza). Wreszcie pod opisem Alei Zasłużonych czytamy "W nowszej części cmentarza spoczywają artyści: ludzie teatru i poeci, m.in. Józef Węgrzyn, Jadwiga Smosarska, Józef Elsner, Stanisław Moniuszko, Jan Kiepura, Bolesław Leśmian, Kalina Jędrusik, Tadeusz Nalepa, Danuta Rinn, Zygmunt Kęstowicz, Jan Tadeusz Stanisławski." Samo określenie "nowsza część cmentarza" jest dyskusyjne, ponieważ rzeczywiście powstawał on w kilku etapach, jednak poza kilkoma skrawkami gruntu przyłączonymi w latach międzywojennych, już przed I wojną światową otrzymał swój obecny kształt. Inna kwestia, że nie wszystkie kwatery wypełniły się w tym samym okresie, lecz dla przeciętnego turysty nie ma to większego znaczenia, ponieważ ku ubolewaniu estetów masa współczesnych nagrobków znajduje się również między kościołem a katakumbami. 

"nowa część Powązek" z grobem Leśmiana też jest bardzo stara...

Mniejsza zresztą o to - sedno sprawy tkwi w tym, że poza Węgrzynem (kw. 293) i od biedy Leśmianem (kw. 171) wszyscy wymienieni artyści zostali pochowani właśnie w najstarszej części założenia, w tym Smosarska, Kiepura i Jędrusik...w Alei Zasłużonych, a Stanisławski w jej przedłużeniu! Gdyby autor naprawdę chciał zachęcić do odwiedzenia mniej uczęszczanych części cmentarza, w których dominują nagrobki powstałe po 1918 r. musiałby wymienić zupełnie inne nazwiska, np. Edwarda Dziewońskiego (kw. 235), Marka Hłaski (kw. b), Andrzeja Łapickiego (kw. c), Agnieszki Osieckiej (kw. 284b), Jerzego Wasowskiego (kw. 240)...Może też zastanawiać pominięcie w tekście Bolesława Prusa, Henryka Wieniawskiego oraz Franciszka Żwirki i Stanisława Wigury.

Korekta zawiniła także w ostatnim akapicie najnowszej redakcji. Zdanie "Na Starych Powązkach w ostatnim roku spoczęły ważne polskie osobistości, m.in.: główny negocjator przystąpienia Polski do Unii Europejskiej i pierwszy ambasador Polski przy Unii Jan Kułakowski, aktorka Irena Kwiatkowska, aktor Krzysztof Kolberger, pisarz Jerzy S. Sito, pisarka i sportsmenka Maria Ginter." było aktualne w listopadzie...poprzedniego roku. Wszystkie te osobistości zmarły w 2011...

Na pocieszenie mogę dodać, że błędy - choć mniej rażące - można znaleźć we wielu innych publikacjach na temat Powązek. Np. w ostatnim przewodniku wydanym w 2003 r. pod auspicjami Społecznego Komitetu Opieki Nad Starymi Powązkami znalazł się błąd wręcz symboliczny, ponieważ literówka zamieniła numer kwatery z grobem ojca obecnego prezydenta (z II zrobiło się 2). Znajdowała się tam też fałszywa informacja o pochówku wybitnego plastyka Tadeusza Kulisiewicza (w rzeczywistości spoczywa w kwaterze 39C na Powązkach Wojskowych), a w suplemencie przekręcono numer kwatery z grobem Jaremy Stępowskiego (kw. 46, w wyszukiwarce Urzędu Miejskiego można go odnaleźć tylko jako Junoszę-Stępowskiego). Dezorientować może wzmianka o aktorze Henryku Biście, którego szczątki ekshumowano na Cmentarz Komunalny we Włocławku.

Jak przystało na listopad, w najbliższych miesiącach na blogu powinno się ukazać więcej tekstów na temat cmentarzy, a na razie czekam na 5000 odsłon tego. Statystyka podpowiada, że doczekam się w wakacje 2015 r., ale może Stare Powązki są popularniejsze niż Wojskowe :)